August Cieszkowski znakomity polski ekonomista i filozof jest dzisiaj niemal zapomniany przez ogół społeczeństwa. Postać Cieszkowskiego oraz jego bogaty dorobek naukowy jest analizowany podczas studiów z ekonomii oraz filozofii.
August Cieszkowski urodził się 12 września 1814 roku w Suchej koło Węgrowa na Podlasiu. Pochodził z rodziny ziemiańskiej. Po studiach na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz w Heidelbergu posiadł gruntowną wiedzę ekonomiczną oraz humanistyczną. W Wiedniu ukończył studia rolnicze. Po ukończeniu studiów zarządzał rozległym majątkiem rodzinnym.
August Cieszkowski był człowiekiem niezwykle wykształconym. W wieku 24 lat ukończył swoje główne dzieło filozoficzne: „Prolegomena zur Historiosofie”. Dzieło wywołało dużą polemikę w środowisku naukowym, a głównym powodem było przedstawienie idei „filozofii czynu” oraz innowacyjne zastosowanie „pojęć filozoficznych w formach matematycznych”.
W 1839 roku Cieszkowski wydaje w języku francuskim znaną publikację z ekonomii „O kredycie i obiegu ”, która miała wiele wydań. Praca ta ukazywała Cieszkowskiego jako znakomitego ekonomistę oraz dała mu etat doradcy przy rządzie pruskim w sprawach finansowych. W latach 1840-1845 Cieszkowski wydaje szereg prac, artykułów dotyczących filozofii greckiej oraz ogólnej historii filozofii. Zwieńczeniem tego okresu, było wydane w Warszawie dzieło „Rzecz o filozofii jońskiej jako wstęp do historii filozofii”.
Cieszkowski jako wybitny ekonomista zwracał uwagę na ustawodawstwo społeczne oraz skupił się jako jeden z pierwszych na proletariacie w świetle nauki Kościoła katolickiego. A. Cieszkowski obok Ozanama, ks. Lakordaira, ks. von Kettelera, stworzył podstawy późniejszej Katolickiej Nauki Społecznej Kościoła.
A. Cieszkowski był pionierem ustawodawstwa pracy. Przedstawił pierwsze zasady praktyczne w parlamencie pruskim między innymi o udziale pracowników w zyskach przedsiębiorstwa. Wiele założeń oraz tez w dziełach Cieszkowskiego zawierających zagadnienia z ustawodawstwa pracy miało wpływ na kształt pierwszej społecznej encykliki papieża Leona XIII „Rerum novarum” wydanej 15 maja 1891 roku.
W 1848 roku Cieszkowski wydaje w Paryżu obszerny wstęp do swojego największego dzieła literackiego „Ojcze Nasz”, w którym autor uzasadnia błagalny oraz uniwersalny charakter modlitwy.
Cieszkowski ukazuje także w modlitwie „prorocki” i realny plan „Królestwa Bożego” na ziemi oraz nasz udział, jako „Ludu Bożego” w jego urzeczywistnieniu. W oparciu o autentyczną wiarę, odwagę w życiu codziennym wierzących Cieszkowski przedstawia konkretny plan, z którego rodzi się jego wspaniała, realna „filozofia czynu”.
Jednak wiele osób po lekturze tego niebywałego, trudnego dzieła poświęconego modlitwie Pańskiej (Ojcze Nasz) ma obawy co do zgodności z katolicką myślą filozoficzną i teologią. Zarzuty stawiane Cieszkowskiemu dotyczą słownictwa, które odnosi się do niektórych określeń wynikających z analizy kabały oraz gnozy. Kontrowersja związana z oceną dzieła „Ojcze Nasz” wynika przede wszystkim z archaicznej formy niektórych określeń. Jednak wielu teologów oraz historyków jest zdania, że lepszego dzieła o Modlitwie Pańskiej do dzisiaj nie napisano. August Cieszkowski był znakomitym znawcą nauki Ojców Kościoła (Patrystyka) w językach oryginalnych. Całą swoją wiedzę wykorzystywał w propagowaniu nauki Ewangelii w tych trudnych modernistycznych czasach.
Cieszkowski był nie tylko oddany nauce, był także działaczem politycznym, społecznym, a przede wszystkim jest uważany za protoplastę ruchu narodowego. „Filozofia czynu” Cieszkowskiego nie jest kopią mesjanizmu polskich romantyków, choć posiada elementy wspólne (odpowiedzialność za męczeństwo Polski).,
Cieszkowski widział drogę narodu polskiego nie w biernym cierpieniu, ale w realizacji programu Modlitwy Pańskiej, czyli pracy i walki w realizacji Królestwa Bożego na ziemi.
Posiadając wykształcenie rolnicze, Cieszkowski wprowadzał w swoich majątkach rodowych nowe pomysły w uprawach rolnych oraz stosował pionierskie rozwiązania dotyczące udziału pracowników w zyskach.
W 1870 roku po wielu staraniach otworzył szkołę rolniczą działającą na nowoczesnych zasadach promujących prowadzenie innowacyjnych gospodarstw rolnych. Szkoła kształciła polską młodzież, kultywując zasady pracy u podstaw, wpajając zasady etyki chrześcijańskiej oraz narodowej. Było to unikatowe połączenie pozytywistycznej idei z zasadami powstającej katolickiej nauki społecznej Kościoła.
Szkoła przetrwała kilka lat, po czym została rozwiązana przez władze pruskie. A. Cieszkowski brał udział założeniu Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, którego przez wiele kadencji był prezesem. Współpracował z Hipolitem Cegielskim, Tytusem Działyńskim, Karolem Libeltem oraz Jerzym Lubomirskim.
Piękny dwór w Wierzenicy niedaleko Poznania był siedzibą Augusta Cieszkowskiego, w którym znajdowała się ogromna biblioteka (40 tysięcy woluminów), kolekcja malarstwa oraz rzeźby. Dwór był ośrodkiem polskiego życia w zaborze pruskim.
Postać wielkiego Polaka jest celowo przemilczana i w dużej mierze zapomniana.
Artykuł ma na celu przybliżyć tę niesamowitą postać, oraz zachęcić do czytania dzieł wielkiego polskiego mistyka.
Henryk Pejchert
