Olsztyn miasto nad Łyną założone w połowie XIV stulecia z inicjatywy kapituły warmińskiej, która zagospodarowując przyznaną sobie w użytkowanie część biskupstwa warmińskiego aktem z 31 października 1353 roku lokowała Olsztyn.
Jan z Łajs – postać powszechnie znana – to zasadźca naszego miasta, który wywarł przemożny wpływ na powstanie i rozwój Olsztyna. Jego potomkowie sprawowali dziedziczny urząd sołtysa w mieście aż do początku XVI stulecia, kiedy to, decyzją kapituły uprawnienia sołtysa zostały przekazane wybieralnemu burmistrzowi.
Druga połowa XV wieku to czas włączenia Warmii z Olsztynem do Korony po wojnie trzynastoletniej. Kolejny wiek XVI to czas intensywnego rozwoju miasta i całej Warmii. W latach 1516-19 i 1520-21 obowiązki administratora kapituły warmińskiej pełnił w Olsztynie Mikołaj Kopernik. Zajmował się on m.in. zasiedlaniem okolicznych wsi, napisał tu traktat o pieniądzu i prowadził obserwacje astronomiczne. Pamiątką po tych ostatnich jest wykonana jego ręką tablica na ścianie zamkowego krużganka. W Złotym Wieku Rzeczypospolitej w Olsztynie powstała kaplica zamkowa, Kaplica Jerozolimska oraz przebudowano kościół św. Jakuba – w tym podwyższono jego monumentalną wieżę. Okres prosperity miasta w dobie Złotego Wieku kończy się wraz z wojnami XVII wieku. Początek następnego stulecia to epidemia dżumy, która postawiła miasto na skraju upadku.
XVIII stulecie nie stało się jednak wiekiem upadku Olsztyna między innymi za sprawą olsztynianina z urodzenia (a nade wszystko z wyboru) Piotra Poleskiego. To postać, która wpisała się w dzieje naszego grodu nad Łyną złotymi zgłoskami na równi z Janem z Łajs czy wspomnianym Mikołajem Kopernikiem. Piotr Poleski to kupiec olsztyński, rajca miejski, założyciel funkcjonującej przez ponad sto lat fundacji , opiekun zabytków. Osobowość nietuzinkowa, która wywarła duży wpływ nie tylko na miasto, lecz i na całą Warmię.
Urodził się w Olsztynie w 1730 roku i zmarł w nim około 1798 roku. Pochodził z zamożnej rodziny mieszczańskiej związanej od lat z Olsztynem. Od 1765 roku Piotr Poleski (jeden z najbardziej majętnych mieszkańców Warmii) był rajcą miejskim współzarządzającym finansami miasta. Ukochawszy miasto i jego mieszkańców poświęcał im swój czas, a także dużą cześć majątku. Ten przedsiębiorczy kupiec olsztyński z własnej szkatuły przeznaczał znaczne kwoty na infrastrukturę Olsztyna oraz na ratowanie zabytków – zwłaszcza gotyckiego kościoła św. Jakuba oraz Kaplicy Jerozolimskiej.
W roku 1783 przeznaczył na konserwacje barokowego kościoła w Świętej Lipce olbrzymią na tamte czasy kwotę 450 florenów, zaś swoim testamentem utworzył dedykowaną mieszkańcom miasta fundację. Fundacja funkcjonowała do początku XX stulecia, wspierając przede wszystkim ubogą a zdolną młodzież Olsztyna. Córka Piotra Poleskiego Anna wyszła za mąż za olsztyńskiego dzierżawcę dyliżansów poczmistrza Kobera. Małżeństwo Koberów nie miało dzieci i zdecydowało się na wychowanie chłopca-sieroty Antoniego Jana Blanka – urodzonego również w Olsztynie, a w przyszłości malarza warszawskiego klasycyzmu.
Piotr Poleski – osobistość niestety zapomniana – to niewątpliwie obok Jana z Łajs i Mikołaja Kopernika postać zasługująca na pamięć i wdzięczność współczesnych mieszkańców Olsztyna.
Dlatego z wielkim zadowoleniem przyjąłem wiadomość o powołaniu w czerwcu bieżącego roku Fundacji im. Piotra Poleskiego, której celem jest wspieranie działalności społecznej, informacyjnej, kulturalnej, naukowej, edukacyjnej i oświatowej. Wyrażam przekonanie, że przyjęcie za patrona fundacji postaci Piotra Poleskiego jest działaniem ze wszech miar właściwym. Ten zapomniany, a wybitny, mieszkaniec Olsztyna, który oddał miastu nie tylko swój majątek, ale przede wszystkim serce, zasługuje po prostu na pamięć.
Keram
