Najchętniej czytany konserwatywny portal Warmii i Mazur
  • Fundacja im. Piotra Poleskiego
  •    
  • Kontakt
Opinie Olsztyn
  • Olsztyn
  • Warmia i Mazury
  • Historia
  • Kultura
  • Media
  • Polityka
  • Społeczeństwo
Brak wyników
Zobacz wszystkie wyniki
Opinie Olsztyn
  • Olsztyn
  • Warmia i Mazury
  • Historia
  • Kultura
  • Media
  • Polityka
  • Społeczeństwo
Brak wyników
Zobacz wszystkie wyniki
Opinie Olsztyn

O plebiscycie na Warmii, Mazurach i Powiślu…

Radosław Nojman
3 lipca 2020
Historia
Czas czytania (około): 7 minut
0
A A
Plebiscyt na Warmii i Mazurach 1920

Naród, który traci pamięć, przestaje być Narodem
– staje się jedynie zbiorem ludzi, czasowo zajmujących dane terytorium.
Marszałek Józef Piłsudski

Odzyskanie przez Polskę niepodległości w listopadzie 1918 roku inicjowało niełatwy czas kształtowania jej terytorium i ustroju politycznego. Kwestią otwartą pozostawał chociażby przebieg granic naszej Ojczyzny. W odróżnieniu od wschodnich rubieży, o które nasi przodkowie musieli walczyć (głównie z sowiecką Rosją), na Zachodzie decydować miały zabiegi dyplomatyczne i działania pokojowe. Sto lat temu, zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego, kończącego wielką wojnę lat 1914-1918, dnia 11 lipca 1920 roku na Warmii, Mazurach i Powiślu odbył się plebiscyt. Ludność tych ziem mogła w głosowaniu zdecydować o swojej przynależności państwowej. Wybór dotyczył przyłączenia do terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo Niemiec (a ściślej Prus Wschodnich, będących prowincją tzw. Republiki Weimarskiej).

W okresie przygotowań do plebiscytu, w 1919 roku powołano polskie komitety, których zadaniem było przekonywanie, na organizowanych spotkaniach, wiecach i prelekcjach, mieszkańców obszaru plebiscytowego do głosowania „za Polską”, pomimo przeszkód, szykan i nierzadko ataków ze strony niemieckiej. Głównymi siedzibami tych komitetów stały się trzy miasta: Kwidzyn, Olsztyn i Iława.

Mapa Prus Wschodnich, przedstawiająca m.in. obszar plebiscytowy w 1920 roku
Mapa Prus Wschodnich, przedstawiająca m.in. obszar plebiscytowy w 1920 roku
(źródło: Kolekcja Map – Historia Państwowości Polskiej, dostępna na stronie: www.mokrzyccy.pl/historia/mapy)

W Olsztynie biura Mazurskiego Komitetu Plebiscytowego oraz delegatura Warmińskiego Komitetu Plebiscytowego (z „centralą” w Kwidzynie) mieściły się w dawnym hotelu Reichshof, od tego czasu nazywanym „Domem Polskim”, przy ówczesnej Bahnhofstrasse (obecnie ulica Partyzantów). Strona polska przygotowała akcję propagandową, której podstawowym założeniem było odwołanie do wspólnych korzeni, historii, kultury narodowej i języka. W stolicy regionu brali w niej udział m.in. kompozytor rodem z Warmii Feliks Nowowiejski i poeta Jan Kasprowicz. Nie obeszło się przy tym bez krwawych incydentów. Przykładowo, jeden z działaczy ruchu polskiego na Mazurach – Bogumił (Gottlieb) Linka, rolnik z miejscowości Wawrochy (w powiecie szczycieńskim) – brutalnie pobity przez członków niemieckiej bojówki po zebraniu Mazurskiego Związku Ludowego w Szczytnie, zmarł w olsztyńskim szpitalu w dniu 29 marca 1920 roku i został pochowany na cmentarzu ewangelickim. Dziś, w Olsztynie, przy alei Wojska Polskiego, w miejscu grobu Bogumiła Linki (zdewastowanego przez Niemców w latach trzydziestych), stoi niewielki pomnik.

„Dom Polski” w Olsztynie – w okresie międzywojennym siedziba wielu polskich organizacji i instytucji (w 1920 roku komitetów plebiscytowych, a później m.in. Banku Ludowego i szkoły)
„Dom Polski” w Olsztynie – w okresie międzywojennym siedziba wielu polskich organizacji i instytucji (w 1920 roku komitetów plebiscytowych, a później m.in. Banku Ludowego i szkoły)

Tablica pamiątkowa
Tablica pamiątkowa

Pomnik B. Linki w Olsztynie (w miejscu jego grobu)
Pomnik B. Linki w Olsztynie (w miejscu jego grobu)

Z kolei w Iławie „oddział” Warmińskiego Komitetu Plebiscytowego znalazł siedzibę w budynku hotelu, stojącym przy staromiejskim rynku. Wiosną 1920 roku nad Jezioro Jeziorak, w celu agitacji, zaproszeni zostali wybitni, polscy twórcy, m.in. Stefan Żeromski (autor np. „Popiołów”, „Wiernej rzeki” i „Syzyfowych prac”) oraz Jan Kasprowicz. Współcześnie na ścianie budynku postawionego w miejscu dawnej siedziby komitetu plebiscytowego umieszczono tablicę, a nad Jeziorakiem, w 1966 roku, postawiono pomnik Stefana Żeromskiego, ze słowami pisarza: „Ziemia mazurska jest nasza”.

Dawna siedziba Warmińskiego Komitetu Plebiscytowego w Iławie
Dawna siedziba Warmińskiego Komitetu Plebiscytowego w Iławie

Tablica
Tablica

Pomnik S. Żeromskiego w Iławie
Pomnik S. Żeromskiego w Iławie

Niestety, pomimo wysiłku wielu nietuzinkowych postaci, plebiscyt został przez stronę polską przegrany. W jego wyniku Komisja Międzysojusznicza, powołana przez Ligę Narodów, przekazała praktycznie cały teren plebiscytowy niemieckiej administracji państwowej – do II Rzeczypospolitej włączonych zostało tylko osiem miejscowości, z czego trzy położone w dzisiejszym województwie warmińsko-mazurskim: Groszki (w powiecie działdowskim), gdzie znajduje się stosowne upamiętnienie tego faktu, a także Lubstynek i Napromek (koło Lubawy). Porażkę spowodowało kilka czynników – za najważniejsze należy uznać agresywną propagandę (przykładowo głoszenie tezy, że Polska jest „państwem sezonowym” i wkrótce stanie się łupem komunistycznej, „czerwonej zarazy” ze Wschodu) i liczne przypadki manipulacji, czy wręcz nadużyć przeciwnika (m.in. przywożenie z głębi Niemiec na głosowanie osób urodzonych, ale już nie mieszkających na obszarze objętym plebiscytem) oraz zaangażowanie Polaków w trwającą wojnę z Rosją Sowiecką, która latem 1920 roku przybrała bardzo niebezpieczny obrót (Wojsko Polskie w tym czasie wycofywało się pod naporem Armii Czerwonej, która dotarła przecież aż pod Warszawę).

Głaz upamiętniający plebiscyt we wsi Groszki (w gminie Rybno), której mieszkańcy w 1920 roku opowiedzieli się za przynależnością do Polski, obok niego dawny słupek graniczny z literą „P” – „Polska”
Głaz upamiętniający plebiscyt we wsi Groszki (w gminie Rybno), której mieszkańcy w 1920 roku opowiedzieli się za przynależnością do Polski, obok niego dawny słupek graniczny z literą „P” – „Polska”

W tym miejscu wypada podkreślić, iż plebiscytowe niepowodzenie nie osłabiło działalności naszych Rodaków na Warmii, Mazurach i Powiślu. Istotnym wydarzeniem w tym kontekście stało się otwarcie, już w 1920 roku, olsztyńskiego Konsulatu Rzeczypospolitej Polskiej, który początkowo mieścił się w reprezentacyjnym budynku przy alei noszącej wtedy nazwę Kaiserstraße (obecnie Hotel „Dyplomat” przy ulicy Dąbrowszczaków), a następnie, od 1927 roku, w secesyjnej kamienicy, stojącej przy ówczesnym Friedrich-Wilhelmplatz (dziś plac Konsulatu Polskiego). Kierowali nim kolejno wybitni urzędnicy konsularni: Zenon Lewandowski, książę Henryk Korybut Woroniecki, Czesław Andrycz, Karol Ripa, Filip Zawada, Józef Gieburowski, Antoni Zalewski i Bohdan Jałowiecki. Biuro Konsulatu, dla wielu osób stanowiące symbol odrodzonej, niepodległej Ojczyzny i swoisty łącznik z krajem przodków, stało się w okresie międzywojennym jednym z głównych (obok „Domu Polskiego” i redakcji „Gazety Olsztyńskiej”) gniazd Orła Białego (jak można określić ruch polski) w Olsztynie oraz ośrodków życia społeczno-kulturalnego Polaków na Warmii i Mazurach (cenną inicjatywą były m.in. przyjęcia charytatywne, organizowane w karnawale). Kres działalności placówki (podobnie, jak innych instytucji polskich na terenie III Rzeszy Niemieckiej) przyniósł wybuch wojny we wrześniu 1939 roku. Warto dodać, że ostatni olsztyński, polski konsul – Bohdan Jałowiecki – bardzo zasłużony dla Polaków na Warmii, poniósł śmierć w 1941 roku w nazistowskim obozie koncentracyjnym w Działdowie (niem. Konzentrationslager Soldau).

Olsztyńska kamienica, w której, w latach międzywojennych, mieścił się Konsulat RP
Olsztyńska kamienica, w której, w latach międzywojennych, mieścił się Konsulat RP

Tablica upamiętniająca Konsulat Polski (działający w latach 1920-1939) i ostatniego konsula B. Jałowieckiego, umieszczona na ścianie kamienicy
Tablica upamiętniająca Konsulat Polski (działający w latach 1920-1939)
i ostatniego konsula B. Jałowieckiego, umieszczona na ścianie kamienicy

Okres plebiscytu na naszych ziemiach po raz kolejny dowiódł siły polskości, która potrafiła przetrwać w sercach i umysłach mieszkańców Warmii, Mazur i Powiśla blisko 150 lat funkcjonowania w ramach obcego, wrogiego Polakom państwa oraz brutalnej germanizacji. Pamiętajmy o tych wszystkich wyjątkowych osobach, zaangażowanych w sprawę polską, gdy niemalże codziennie mijamy opisane wyżej miejsca, szczególnie w stulecie tych wydarzeń.

Radosław Nojman

Tagi: MazuryNiemcyopinie olsztynplebiscyt 1920WarmiaWarmia i Mazury
UdostępnijTweetujWyślij
Poprzedni artykuł

Cesarz jest nagi. Korespondencja z Warszawy

Następny artykuł

O co Trzaskowskiego pytać nie wolno

Podobne artykuły

wypij co nawarzyłeś
Historia

Wypij sam co nawarzyłeś

7 lutego 2023
80
Feliks Koneczny –  „Cywilizacja bizantyńska”
Historia

Feliks Koneczny – „Cywilizacja bizantyńska”

6 lutego 2023
38
Naczelnik Piłsudski otwiera pierwsze posiedzenie Sejmu Ustawodawczego 10 lutego 1919 r.
Historia

Luty 1919: początek Sejmu Ustawodawczego

5 lutego 2023
50
FK
Historia

Feliks Koneczny – filozof historii

25 stycznia 2023
178
Pułk im. powstańca styczniowego walczy z orkami Putina na Ukrainie
Historia

Pułk im. powstańca styczniowego walczy z orkami Putina na Ukrainie

21 stycznia 2023
31
Spotkanie z historią Polski po raz piąty
Historia

Czwartkowy wieczór z historią w Piszu: o zakonie krzyżackim

17 stycznia 2023
84
Następny artykuł
Trzaskowski

O co Trzaskowskiego pytać nie wolno

Drugi plebiscyt

Drugi Plebiscyt - Gwizdek i pusty garnek Kaisera

Walenty Barczewski

Plebiscyt 1920: Walenty Barczewski

Labusch (Labusz) Gottlieb (Bogumił)

Plebiscyt 1920: Labusch (Labusz) Gottlieb (Bogumił)

Ostatnio popularne

Koniec Świata

Koniec Świata

4 lutego 2023
573
Janusz N

Olsztyński ślad afery korupcyjnej w PE?

19 stycznia 2023
317
„Rzetelność” TVP3 Olsztyn w sprawie centrum logistycznego niemieckiej sieci handlowej

„Rzetelność” TVP3 Olsztyn w sprawie centrum logistycznego niemieckiej sieci handlowej

13 stycznia 2023
298
Solidarność

Brońmy etosu Solidarności

20 grudnia 2022
380
Sikorski z Chobielina

Konsultant

20 stycznia 2023
263
Wybory 2023 – zwycięstwo „totalnej opozycji”

Wybory 2023 – zwycięstwo „totalnej opozycji”

2 lutego 2023
243
Opcja niemiecka w Radzie Gminy Gietrzwałd

Opcja niemiecka w Radzie Gminy Gietrzwałd

22 stycznia 2023
235
ZAPROSZENIE

Gdzie będzie nowe centrum Olsztyna?

26 stycznia 2023
206
fortune-telling-1989579_640

Proroctwa i przepowiednie na 2023 rok. Święta Łucja, Baba Wanga i Jackowski

30 grudnia 2022
454
Dramat Grzymowicza. Nikt nie chce być jego zastępcą

Dramat Grzymowicza. Nikt nie chce być jego zastępcą

16 stycznia 2023
196
Opinie Olsztyn

Najchętniej czytany konserwatywny portal Warmii i Mazur

Tematy w serwisie:
agresja aksjologia Armia Czerwona dekomunizacja Donald Tusk edukacja energetyka geopolityka gospodarka historia Polski II wojna światowa Jerzy Szmit Joe Biden KO komunizm koronawirus Kościół Katolicki kultura Lewica LGBT manipulacja media neomarksizm Niemcy Olsztyn opinie olsztyn Piotr Grzymowicz PiS PO polityka zagraniczna Polska Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej Rafał Trzaskowski Rosja Rząd RP samorząd Stany Zjednoczone Szubienice w Olsztynie totalna opozycja Ukraina Unia Europejska USA wartości wojna Władimir Putin
© 2019-2022 Opinie.Olsztyn.pl. Wszelkie prawa zastrzeżone.
  • Polityka prywatności
  • Olsztyn
  • Warmia i Mazury
  • Historia
  • Kultura
  • Media
  • Polityka
  • Społeczeństwo
  •  
  • Fundacja im. Piotra Poleskiego
  • Kontakt
Brak wyników
Zobacz wszystkie wyniki

© 2019-2022 Opinie.Olsztyn.pl. Wszelkie prawa zastrzeżone.

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In