O strajku w OZGraf-ie słów kilka

Naród, który traci pamięć, przestaje być Narodem
– staje się jedynie zbiorem ludzi, czasowo zajmujących dane terytorium.

Marszałek Józef Piłsudski

Czterdzieści lat temu (w dniach od 18 sierpnia do 5 września 1981 roku) w Olsztyńskich Zakładach Graficznych im. Seweryna Pieniężnego w Olsztynie miał miejsce strajk okupacyjny. Przeszedł on do historii jako trwający najdłużej w pierwszym okresie działalności Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” (czyli od sierpnia 1980 roku do wprowadzenia stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku – w tak zwanym „karnawale Solidarności”).

Decyzję o przystąpieniu OZGraf-u do ogólnopolskich „Dni bez prasy” (akcji będącej odpowiedzią na liczne publikacje wymierzone przeciwko NSZZ „Solidarność”, przy równoczesnym ograniczaniu związkowcom dostępu do mediów, a polegającej na wstrzymaniu druku i kolportażu gazet codziennych), zaplanowanych na dni 19 – 20 sierpnia 1981 roku, podjęto 17 sierpnia. Dzień później grupa drukarzy działu gazetowego rozpoczęła strajk. Na jego czele stanęli: Józef Nowak – przewodniczący Komitetu Strajkowego – oraz Andrzej Zarzycki (jako wiceprzewodniczący). Pracownicy, wśród których warto wymienić takie postacie, jak: Danuta Gulko, Irena Michalska, Romuald Rudziński (szef zakładowej „Solidarności”) czy Roman Brysiak, dając wyraz swej niezgodzie na wymuszone uczestnictwo w kłamliwej propagandzie ówczesnych, komunistycznych władz, publikowanej w prasie (polegającej np. na oczernianiu działaczy związkowych oraz dyskredytowaniu podejmowanych akcji protestacyjnych), upomnieli się „o cześć drukarza, prawdę i wiarygodność słowa”. Z uwagi na to „Gazeta Olsztyńska”, wówczas organ prasowy Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, musiała być drukowana, w trybie awaryjnym, w Warszawie.

W czasie trwania protestu, na terenie Zakładów, odprawiane były, głównie przez księdza Edwarda Michonia oraz duszpasterza olsztyńskiej „Solidarności” księdza Juliana Żołnierkiewicza, Msze Święte, tak ważne dla podtrzymania załogi na duchu. W tym miejscu warto nadmienić, iż drewniany krzyż – centralny element ołtarza polowego – znajduje się obecnie na ścianie budynku OZGraf-u (od strony ulicy Dworcowej), obok pamiątkowej tablicy. W nabożeństwach tych uczestniczyli też liczni mieszkańcy Olsztyna (m.in. rodzice piszącego te słowa) oraz okolicznych miejscowości, solidaryzujący się ze strajkującymi, stąd na zakładowej bramie, obok ukwieconego portretu papieża Jana Pawła II, pojawił się napis: „Załoga Olsztyńskich Zakładów Graficznych serdecznie dziękuje społeczeństwu za poparcie w naszej wspólnej sprawie i kwiaty”. Poza tym wydawano „Biuletyn Komitetu Strajkowego Załogi Olsztyńskich Zakładów Graficznych”, a także „Kronikę strajkową”, autorstwa Witolda Salmonowicza, informującą społeczeństwo o przebiegu strajku, w tym podejmowanych decyzjach i prowadzonych rozmowach, oraz sprawach życia codziennego na terenie ogarniętego protestem zakładu. 31 sierpnia strajkujący obchodzili pierwszą rocznicę podpisania w Stoczni Gdańskiej, przez przedstawicieli Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego oraz rządu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, porozumień, które stały się podstawą powołania „Solidarności” do istnienia.

Chociaż stosunek Zarządu Regionu Warmińsko-Mazurskiego NSZZ „Solidarność” w Olsztynie do strajku początkowo można określić jako niejednoznaczny, to jednak 2 września podjął on uchwałę, iż „w pełni popiera postawę i postulaty Załogi Olsztyńskich Zakładów Graficznych” oraz oświadczył, że z kolejnym dniem „w całym województwie zostaną podjęte przygotowania do postawienia całego regionu w stan gotowości strajkowej”. Wobec przedłużającego się protestu, próby przekonania pracowników OZGraf-u do jego zakończenia podjęli m.in. przedstawiciele Krajowej Komisji Porozumiewawczej (Jacek Kuroń i Bogdan Lis), ale nie przyniosły one zamierzonego rezultatu. Serwis „Rezonans” z dnia 29 sierpnia 1981 roku (nr 45) informował, iż „Z Olsztyna powrócili do Warszawy członek Prezydium KKP Bogdan Lis i ekspert KKP Jacek Kuroń. (…) mediatorzy wyjechali z Olsztyna z przekonaniem, że strajk w OZGraf-ie należy kontynuować”. Z drugiej strony, zachowane dokumenty pozwalają wnioskować, że ówczesnej władzy zupełnie nie zależało na polubownym rozwiązaniu tej spornej sytuacji, choć komunistyczna „bezpieka” cały czas „miała oko” na to, co dzieje się za bramą zakładu. Akcja protestacyjna trwała do dnia inauguracji obrad I Krajowego Zjazdu NSZZ „Solidarność” w Hali „Oliwia” w Gdańsku – została zawieszona 5 września – ale Komitet Strajkowy uległ rozwiązaniu dopiero na początku października 1981 roku.

Pamiętajmy o tych wydarzeniach, a przede wszystkim o ludziach, którzy nie zawahali się rzucić wyzwanie faktycznemu monopolowi medialnemu, jaki istniał w czasach tzw. Polski Ludowej, i walczyć o podstawowe prawa człowieka, w tym o wolność słowa. Trzeba o nich przypomnieć szczególnie osobom ubolewającym nad rzekomym „postępującym ograniczaniem swobody prasy” oraz protestującym przeciwko, podejmowanym obecnie przez Prawo i Sprawiedliwość, próbom zmniejszenia wpływu kapitału spoza Europejskiego Obszaru Gospodarczego na środki masowego przekazu w Polsce.

* * *

Przy opracowywaniu niniejszego artykułu korzystałem z materiałów Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, publikacji Renaty Gieszczyńskiej pt. Strajk w OZGraf 1981. O cześć drukarza, o prawdę i wiarygodność słowa (Olsztyn 2011) oraz Serwisu „Rezonans”. Pisma NSZZ „Solidarność” Regionu Warmińsko-Mazurskiego nr 45 (z 29 sierpnia 1981 r.).

Radosław Nojman
prawnik, pasjonat historii i krajoznawstwa, działacz społeczno-polityczny oraz publicysta