Jakiś czas temu wpadła mi w ręce niewielkich rozmiarów książeczka zatytułowana „Die Ostpreuβenhilfe im Ersten Weltkrieg”. Jest to tak naprawdę 72-stronicowa broszura wydana przez Husum Druck, która towarzyszyła wystawie zorganizowanej w 2006 roku przez Muzeum Prus Wschodnich w Lüneburgu (Dolna Saksonia) dokumentującej i upamiętniającej akcję niesienia pomocy Prusom Wschodnim, które ucierpiały w wyniku działań wojennych w latach 1914-1915. W lutym br. minie 107 lat od tzw. bitwy zimowej na Mazurach. Bitwy w 1915 roku, która ostatecznie doprowadziła do opuszczenia przez wojska carskiej Rosji terytorium Prus Wschodnich. Z tej też okazji może i to moje pochylenie się nad tamtym wydarzeniem i powyższym wydawnictwem.
I wojna światowa odcisnęła ogromne piętno na Prusach Wschodnich. W wyniku dwóch najazdów rosyjskich w 1914 roku, kontrofensyw niemieckich (jesiennej – nad jeziorami mazurskimi 1914 roku oraz zimowej 1915 roku) niemal 2/3 całego obszaru Prus Wschodnich uległo zniszczeniu lub doznało ogromnych strat tak materialnych, jak i osobowych. Szacuje się, że ucierpiało 39 miast i około 1900 wiosek, a życie straciło blisko 10 tys. cywili. Blisko 400 tys. mieszkańców Prus Wschodnich ratowało się ucieczką w głąb Niemiec. W lutym 1915 roku ofensywa wyprowadzona m.in. z okolic Pisza zakończyła się wyparciem Rosjan z terenów prowincji pruskiej.
Jeszcze w trakcie trwania działań wojennych, na wniosek cesarza, powołano komisję, która miała oszacować straty oraz kierować pomocą i wsparciem finansowym niezbędnym w odbudowie Prus Wschodnich. Jednakże znaczniejszy udział w organizowaniu pomocy dla prowincji pruskiej miała zakrojona na szeroką skalę kampania pomocy prywatnej, społecznej. Do połowy 1915 roku 61 stowarzyszeń prowincji niemieckich zrzeszyło się po to, aby nieść pomoc wybranym regionom, miastom, czy powiatom Prus Wschodnich. Pomoc ta trwała aż do połowy lat dwudziestych XX w. I to właśnie tej formie pomocy poświęcone zostało wymienione we wstępie wydawnictwo „Die Ostpreuβenhilfe …”.
Ta niewielkich rozmiarów książeczka zawiera m.in. rys historyczny opracowany przez dr. Steffena Wiegmanna, uzupełniony ikonografią wojenną. Znajduje się w niej również przygotowana przez Rolfa W. Krausego historia talerzy pamiątkowych, ozdobiona 43 kolorowymi obrazami. Jest to tak naprawdę historia tablic sponsorskich w kształcie talerzy wyprodukowanych przez Königliche Porzellan Manufaktur w Berlinie, które były wytworzone specjalnie dla największych ofiarodawców. Zamieszczono na nich herby zarówno sponsorów, jak i tych, którym pomoc była niesiona. Umiejscowiony na nich został także fragment telegramu cesarskiego z 16 lutego 1915 roku. W wydawnictwie tym znaleźć można także biografię Bernda Freiherra von Lüdinghausena, który uważany jest za prekursora organizowania akcji pomocowej dla zniszczonych miast Prus Wschodnich. Kierowane przez niego stowarzyszenie pomocy wojennej już w 1914 r. podjęło się sponsorowania ciężko zniszczonego Gerdauen (Gierdawy, obecnie Żielieznоdоrоżnyj w Obwodzie Kaliningradzkim).
„Die Ostpreuβenhilfe im Ersten Weltkrieg” – nie jest pozycją naukową, ale zapewne ciekawą i wartą tego, by po nią sięgnąć.
Bogusław Trupacz
