Plebiscyt 1920: Walenty Barczewski

Upowszechniając wiedzę o polskości Warmii, badając jej kulturę, obyczaje i geografię, zasłużył się dla przetrwania polskiej mowy i świadomości narodowej na tamtych terenach. W uznaniu zasług wybitnego kapłana, po wojnie na jego cześć niemiecką nazwę miasteczka Wartembork przemianowano na Barczewo.

Walenty Barczewski urodził się 10 lutego 1856 r. w Jarotach pod Olsztynem, w rodzinie rolniczej. Uczył się w Liceum Hosianum w Braniewie, w którym zdał maturę. Rozpoczęte w 1879 r. studia teologiczne w braniewskim seminarium zakończył w 1883 r. w Eichstaett.

Po otrzymaniu święceń powrócił na Prusy, podejmując pracę wikariusza w Postolinie koło Sztumu. Później pracował w warmińskich Butrynach, Świętej Lipce i Biskupcu Reszelskim. Od 1889 r. administrował parafią w Wielbarku koło Szczytna, tam też zorganizował szkołę.

W 1894 r. został proboszczem w Brąswałdzie koło Olsztyna. Parafię obejmował po dziesięcioletnich rządach germanofila ks. Hermanna Macherzyńskiego. Zakończył po nim budowę kościoła, umieszczając w nim obrazy o tematyce patriotyczno-religijnej, za co został oskarżony przez władze pruskie o szerzenie polskiej propagandy.

Od 1907 r. współpracował z Gazetą Olsztyńską. Współredagował w języku polskim „Nowiny Warmińskie” i „Warmiaka”. W 1907 r. został członkiem Komitetu Wyborczego na Prusy Wschodnie, Warmię, Mazury i Pomorze.

Zabiegał o powszechne wprowadzenie języka polskiego w kościołach i szkołach. Zasłynął głoszeniem kazań w tym języku. Wprowadził katechizację dzieci po polsku przed pierwszą komunią. Aktywnie udzielał się w Towarzystwie Czytelni Ludowych, w latach 1914-16 był jego prezesem.

U progu odzyskania przez Polskę niepodległości wszedł w skład Naczelnej Rady Ludowej i został wicemarszałkiem Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu. W 1919 r. został członkiem Warmińskiego Komitetu Plebiscytowego. Po klęsce plebiscytu był jednym z założycieli Związku Polaków w Prusach Wschodnich, który później stał się częścią składową Związku Polaków w Niemczech.

Wielokrotnie kandydował do Sejmu Pruskiego i sejmiku prowincjonalnego w Królewcu, w którym zasiadał w latach 1921-1928. Na sejmiku reprezentował interesy polskiej mniejszości w Niemczech, agitując za przywróceniem języka polskiego do szkół oraz zwiększeniu polskich nabożeństw.

Był członkiem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz Towarzystwa Naukowego w Toruniu. Pisał książki o tematyce religijnej, zajmował się literaturą, historią i folklorem regionu warmińskiego, dokonywał przekładów literackich. Spod jego pióra wyszły m.in.: „Kiermasy na Warmii i inne pisma wybrane”, „Geografia polskiej Warmii”, „Mowa polska na Warmii”.

Za zasługi w 1922 r. został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Polonia Restituta. Zmarł 28 maja 1928 r. w Brąswałdzie, spoczął na miejscowym cmentarzu. Po II wojnie światowej nazwę warmińskiego miasta Wartembork na cześć zasłużonego kapłana przemianowano na Barczew.

— Był indywidualnością niezwykłą. Przerastał inteligencją, wykształceniem i umiejętnością postępowania innych działaczy narodowych na polskiej Warmii. Za życiowe zadanie obrał sobie powstrzymanie na swojej ziemi rodzinnej wszelkich wpływów germanizacji, uchronienie prostego ludu warmińskiego przed wynarodowieniem, co wtedy łączyło się z utratą języka ojczystego – uważa dr Jan Chłosta, historyk Warmii i autor wydanej przez Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne biografii „Niezwykły proboszcz z Brąswałdu”.

Redakcja

Nekrolog – Barczewski Walenty