Najchętniej czytany konserwatywny portal Warmii i Mazur
21 maja 2022, sobota
  • Kontakt
Opinie Olsztyn
  • Olsztyn
  • Warmia i Mazury
  • Historia
  • Kultura
  • Media
  • Polityka
  • Społeczeństwo
Brak wyników
Zobacz wszystkie wyniki
Opinie Olsztyn
  • Olsztyn
  • Warmia i Mazury
  • Historia
  • Kultura
  • Media
  • Polityka
  • Społeczeństwo
Brak wyników
Zobacz wszystkie wyniki
Opinie Olsztyn

Szlakiem przedwojennych, polskich szkół na Warmii (cz. 3)

Radosław Nojman
19 lipca 2020
Historia
Czas czytania (około): 7 minut
0
A A
przedwojenne polskie szkoły na Warmii

Naród, który traci pamięć, przestaje być Narodem
– staje się jedynie zbiorem ludzi, czasowo zajmujących dane terytorium.
Marszałek Józef Piłsudski

Dzieje nowoczesnego, prywatnego szkolnictwa polskiego na Warmii i Mazurach, przed II wojną światową stanowiących część niemieckiej prowincji Prusy Wschodnie, sięgają okresu plebiscytu. Wiosną i latem 1920 roku m.in. w Olsztynie, Butrynach, Gietrzwałdzie, Pluskach, Purdzie i Ramsowie nauczano dzieci w języku polskim. Porażka plebiscytowa nie osłabiła dążeń polskiej mniejszości narodowej do posiadania własnych szkół. Dnia 11 listopada 1921 roku w Olsztynie założono Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię.

Na czele organizacji stanęli główni inicjatorzy jej powstania: ksiądz Karol Langwald, Jan Baczewski i Jan Brzeszczyński. Członkowie Towarzystwa, spośród których warto wymienić takich aktywnych działaczy, jak ksiądz Wacław Osiński, Franciszek Barcz, Edward Turowski czy Jan Boenigk, mimo przeszkód stawianych przez niemieckie władze, podejmowali starania o powstanie oraz uregulowanie prawne funkcjonowania polskiego szkolnictwa. Momentem przełomowym stało się uchwalenie (31 grudnia 1928 roku) przez pruski parlament (Landtag), dzięki kilkuletnim zabiegom posła Jana Baczewskiego, „Ordynacji dotyczącej uregulowania szkolnictwa dla mniejszości polskiej w państwie pruskim”. Potwierdzenie przez rząd oraz wejście w życie tego aktu normatywnego, dnia 21 lutego 1929 roku, otworzyło drogę wspomnianemu wcześniej Towarzystwu do zorganizowania polskich szkół: 15 na Warmii – w Brąswałdzie, Chaberkowie, Gietrzwałdzie, Giławach, Jarotach, Lesznie, Nowej Kaletce, Olsztynie, Pluskach, Purdzie, Skajbotach, Stanclewie, Unieszewie, Worytach i Wymoju (wszystkie miejscowości w dzisiejszym powiecie olsztyńskim) – oraz jednej na Mazurach – w Piasutnie (powiat szczycieński), gdzie pracował i zmarł Jerzy Lanc. Dalsze utrzymanie każdej z tych placówek (o oficjalnej nazwie „Katolicka Szkoła Polska w … [danej miejscowości]”) również wymagało wielu działań i ciągłych starań (po dojściu do władzy w tzw. Republice Weimarskiej w 1933 roku Narodowo-Socjalistycznej Partii Robotników Niemieckich wręcz walki), jednak ich istnienie, w latach 1929-1939 (nierzadko w prywatnych domach), stało się symbolem realnego uznania praw Polaków w Niemczech, a osoby nauczycieli (często jednocześnie kierowników szkół), np. Maria Zientara-Malewska, Otylia Teszner-Grothowa, Bolesław Jeziołowicz, Ryszard Knosała, Edward Turowski, Paweł Jasiek, Józef Groth, Jan Maza, Bronisław Chabowski i Wojciech Gromadecki, wpisały się na trwałe w historię naszego narodu na Warmii i Mazurach. Warto pamiętać, że w niektórych z wymienionych wyżej miejscowości, obok szkół, funkcjonowały polskie przedszkola (zwane wówczas ochronkami) oraz biblioteki. Ostateczny kres działalności placówek oświatowo-wychowawczych, podobnie, jak innych organizacji ruchu polskiego w regionie, przyniósł wybuch II wojny światowej (1 września 1939 roku).

Dom Polski w Olsztynie – od czasu plebiscytu w 1920 roku siedziba wielu organizacji i instytucji ruchu polskiego na Warmii i Mazurach, m.in. szkoły
Dom Polski w Olsztynie – od czasu plebiscytu w 1920 roku siedziba wielu organizacji
i instytucji ruchu polskiego na Warmii i Mazurach, m.in. szkoły

W trzeciej części opowieści przedstawiam informacje dotyczące kolejnych szkół (podstawowych, z polskim językiem wykładowym), funkcjonujących w okresie międzywojennym w trzech warmińskich miejscowościach:

1) Chaberkowo – szkoła polska, otwarta w dniu 10 kwietnia 1929 roku, jako jedna z czterech pierwszych na Warmii (obok placówek w Gietrzwałdzie, Nowej Kaletce i Unieszewie), została zorganizowana w domu Jakuba Nowoczenia przez Annę Kiwitt-Samulowską oraz Marię Zientarę-Malewską (pierwszą nauczycielkę); jej następcy prowadzili przy szkole wiele inicjatyw pozalekcyjnych: chór, grupę teatralną, drużynę harcerską i zespoły sportowe (m.in. grający w piłkę siatkową), przez co kierowali na siebie uwagę Niemców; w 1934 roku w jednej z sal budynku uruchomiono świetlicę, w której można było skorzystać z bogatego księgozbioru i poczytać polską prasę; szkoła została zamknięta przez władze niemieckie w dniu 4 maja 1939 roku.

Nauczycielami i jednocześnie kierownikami szkoły byli:

  • Maria Zientara-Malewska (1929),
  • Jan Hedrych (1929–1932),
  • Ryszard Ignacy Goetze (1932–1934),
  • Ryszard Knosała (1934–1938),
  • Seweryn Piątek (nauczał w 1937 roku),
  • Franciszek Schnarbach (1938–1939).

Budynek szkoły polskiej w Chaberkowie
Budynek szkoły polskiej w Chaberkowie

Tablica na dawnej polskiej szkole w Chaberkowie
Tablica na dawnej polskiej szkole w Chaberkowie

2) Jaroty – prywatna szkoła z polskim językiem wykładowym w tej wówczas podolsztyńskiej wsi (obecnie osiedlu Olsztyna) funkcjonowała w latach 1930-1939; pierwszym nauczycielem, a zarazem kierownikiem placówki został Lucjan Latosiński, kolejnym – Konrad Sikora (działacz warmińskiego oddziału Towarzystwa Nauczycieli Polskich w Niemczech), który, poza nauczaniem dzieci, uporządkował i sprawował pieczę nad biblioteką, prowadził drużynę harcerską, chór i kapelę ludową oraz publikował artykuły m.in. w „Gazecie Olsztyńskiej” oraz „Poradniku Nauczycielskim”, musiał przy tym odpierać ciągłe ataki na szkołę; w sierpniu 1939 roku grupa niemieckiej młodzieży włamała się do budynku i splądrowała pomieszczenia szkolne, wkrótce potem Konrad Sikora został aresztowany na terenie Olsztyna i osadzony w obozie koncentracyjnym KL Hohenbruch koło Królewca (wówczas Königsberg, obecnie Kaliningrad), a szkoła – zamknięta.

Nauczycielami i kierownikami w Katolickiej Szkole Polskiej w Jarotach byli:

  • Lucjan Latosiński (1930–1932),
  • Konrad Sikora (1932–1939).

Dawna polska szkoła w Jarotach
Dawna polska szkoła w Jarotach

Tablica na budynku szkoły polskiej w Jarotach (w 1957 roku odsłonił ją znany nauczyciel i działacz ruchu polskiego na Warmii i Mazurach Edward Turowski)
Tablica na budynku szkoły polskiej w Jarotach
(w 1957 roku odsłonił ją znany nauczyciel i działacz ruchu polskiego na Warmii i Mazurach Edward Turowski)

3) Skajboty – polska szkoła, pomimo szykan i przeszkód stawianych nauczycielom przez stronę niemiecką, istniała w okresie od sierpnia 1930 roku do sierpnia 1939 roku; najbardziej zaangażowanym w życie Polaków, mieszkających w okolicznych miejscowościach, był trzeci, ostatni z kierowników placówki – Kazimierz Pacer – który prowadził zajęcia świetlicowe oraz zespoły: muzyczny i taneczny, a także przygotował, wraz z uczniami, kilka przedstawień teatralnych; jego ślub z Agnieszką Barabaszówną, dnia 10 października 1938 roku, stał się prawdziwym świętem polskości w Skajbotach, ze względu na liczny udział członków Związku Polaków w Niemczech z Warmii; po zamknięciu szkoły budynek przejął Wehrmacht, którego żołnierze zorganizowali w nim kancelarię; warto wspomnieć, że we wsi, w latach 1930-1939, funkcjonowało również polskie przedszkole (w którym przedszkolanką była m.in. wybitna działaczka społeczna, propagatorka polskości na Warmii i harcerka Maria Kensbok) oraz biblioteka.

Nauczycielami i jednocześnie kierownikami w szkole byli:

  • Józef Hoffmann (1930 – 1933),
  • Jan Hinc (1933 – 1937),
  • Kazimierz Pacer (1937 – 1939),
  • Wojciech Gromadecki (zastępstwo w 1937 i 1938 roku).

Dom, w którym mieściła się polska szkoła w Skajbotach
Dom, w którym mieściła się polska szkoła w Skajbotach

Tablica na dawnej szkole polskiej w Skajbotach
Tablica na dawnej szkole polskiej w Skajbotach

Budynek dawnego polskiego przedszkola w Skajbotach
Budynek dawnego polskiego przedszkola w Skajbotach

Przy opracowywaniu niniejszego cyklu artykułów korzystałem z książki autorstwa Bohdana Koziełło-Poklewskiego i Wojciecha Wrzesińskiego pt. Szkolnictwo polskie na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1919–1939 (Olsztyn, 1980), broszury pt. Przyznając się do polskości. Szkoły polskie na Warmii i Mazurach (1929–1939) oraz treści tablic informacyjnych, znajdujących się w poszczególnych miejscowościach.

c.d.n.

Radosław Nojman

Tagi: germanizacjaopinie olsztynRadosław Nojmanświadomość narodowaszkołaWarmia
UdostępnijTweetujWyślij
Poprzedni artykuł

PIÓROPAŁKARZE (cz. 15)

Następny artykuł

Nierzeczywistość Grzymowicza

Podobne artykuły

NSZ
Historia

NSZ – druga siła podziemnej Polski

15 maja 2022
181
August-Cieszkowski
Historia

August Cieszkowski – „filozofia czynu”

13 maja 2022
234
Przemówienie Józefa Becka w Sejmie (5 maja 1939 roku)
Historia

Przemówienie Józefa Becka

6 maja 2022
55
Konstytucja 3 Maja
Historia

Konstytucja w polskim duchu

3 maja 2022
48
800px-Stroop_Report_-_Warsaw_Ghetto_Uprising_06b-miniatura
Historia

Getto walczące

22 kwietnia 2022
49
Podpisanie układu w Rapallo. kanclerz Rzeszy Joseph Wirth, Walther Rathenau oraz delegacja sowiecka: Leonid Krasin, Gieorgij Cziczerin oraz Adolf Joffe. Źródło: Wikimedia Commons/Bundesarchiv
Historia

„Istnienie Polski jest nie do zniesienia”… Rapallo 1922

20 kwietnia 2022
130
Następny artykuł
Piotr Grzymowicz - Allenstein

Nierzeczywistość Grzymowicza

Jurij Dmitriev

Polska w obronie historyka

Adam i Ewa

Konwencja Stambulska – odczłowieczanie kobiet

Wielkie Niemcy

Strażnik ze obozu w Stutthof skazany! Sprawiedliwość nadeszła po latach…

Ostatnio popularne

Depopulacja - Polska

Depopulacja Polski

18 stycznia 2022
3k
Co powstanie w miejscu szubienic?

Co powstanie w miejscu szubienic?

6 kwietnia 2022
2.9k
depopulacja Francja

Depopulacja Francji

7 kwietnia 2022
1.2k
Jezus-Barabasz

Dlaczego zabito Jezusa Chrystusa?

13 kwietnia 2022
1k
Jedwabny szlak – Inicjatywa Pasa i Szlaku

Jedwabny szlak – Inicjatywa Pasa i Szlaku

21 kwietnia 2022
871
Ukraina – krew przedmurza…

Ukraina – krew przedmurza…

13 marca 2022
661
Grupa Wagnera

„Grupa Wagnera” – prywatna Armia Kremla

28 kwietnia 2022
653
Dziady’68 – wielka ustawka…

Dziady’68 – wielka ustawka…

7 marca 2022
608
union-jack

Depopulacja Wielkiej Brytanii

12 maja 2022
555
„Gruba kreska”

„Gruba kreska”

26 marca 2022
525
Opinie Olsztyn

Najchętniej czytany konserwatywny portal Warmii i Mazur

Tematy w serwisie:
aborcja agresja aksjologia demokracja Donald Tusk edukacja energetyka geopolityka gospodarka II wojna światowa Joe Biden KO komunizm koronawirus Lewica LGBT manipulacja media NATO nazizm neomarksizm Niemcy Olsztyn opinie olsztyn Piotr Grzymowicz PiS PO polityka zagraniczna Polska Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej PSL Rafał Trzaskowski Rosja samorząd Stany Zjednoczone szkoła totalna opozycja Ukraina Unia Europejska USA wartości wojna wybory 2020 Władimir Putin ZSRR
© 2019-2022 Opinie.Olsztyn.pl. Wszelkie prawa zastrzeżone.
  • Polityka prywatności
  • Olsztyn
  • Warmia i Mazury
  • Historia
  • Kultura
  • Media
  • Polityka
  • Społeczeństwo
Brak wyników
Zobacz wszystkie wyniki

© 2019-2022 Opinie.Olsztyn.pl. Wszelkie prawa zastrzeżone.

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In