W sobotę 26 października 2024 r. w Ulanowie, znanym dawniej jako stolica polskiego flisactwa, odbyły się uroczystości pogrzebowe Mistrza Andrzeja Pityńskiego, zwanego „Matejką polskiej rzeźby”.
Andrzej Pityński zmarł 18 września 2020 r. w Stanach Zjednoczonych, lecz jego prochy sprowadzili dopiero teraz do Polski jego dwaj synowie – w cztery lata od dnia śmierci. Opóźnienie to było wynikiem spełnienia życzenia artysty, aby w upragnionym przez niego miejscu na terenie Ojczyzny, w rodzinnym grobie na cmentarzu w Ulanowie, być pochowanym dopiero wtedy, gdy kontrowersyjny (dla niektórych) Pomnik „Rzeź Wołyńska”, którego jest twórcą, zostanie udostępniony w polskiej przestrzeni publicznej – bez względu na to, jak długo będzie to trwało.
Odsłonięcie pomnika nastąpiło w niedzielę 14 lipca 2024 r., w pobliżu wsi Domostawa, obok miejsca obsługi podróżnych „Bukowa II”, przy szosie ekspresowej S19 prowadzącej z Lublina do Rzeszowa, na granicy dwóch województw lubelskiego i podkarpackiego. Miejsce dla tego dzieła okazało się być właściwe, gdyż wydarzenia, którym jest ono poświęcone, miały zasięg aż do tej części Polski.
Kontrowersje, wynikające z ilustracyjnego przekazu tej monumentalnej (o wysokości 15 m, dodatkowo powiększonej o postument) i bijącej dosłownością rzeźby spowodowały wcześniejszą odmowę jej lokalizacji u siebie przez władze wielu polskich miast. Władze te, dotknięte pokrętnie rozumianą poprawnością polityczną, zgodnie wolały w niebyt usuwać pamięć o polskich obywatelach, którzy zginęli z rąk nacjonalistycznych Ukraińców w najbardziej niewyobrażalnej zbrodni (365 rodzajów wyrafinowanych sposobów zabijania) – za to, że byli Polakami i katolikami.
Andrzej Pityński był synem pary partyzantów antykomunistycznych, Aleksandra Pityńskiego ps. „Kula” i Stefanii Pityńskiej ps. „Perełka”. Był siostrzeńcem Michała Krupy ps. „Pułkownik”. Wraz z ojcem wspomagał i zaopatrywał aktywnych żołnierzy wyklętych. W tym Michała Krupę, pojmanego przez UB (z lasu) dopiero w 1959 r. Również, samego Andrzeja Pityńskiego dotykały represje z powodu tej aktywności.
Artysta mieszkał i tworzył w Stanach Zjednoczonych, dokąd wyemigrował w 1974 r. po ukończeniu Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.
Jest on twórcą kilkudziesięciu dzieł monumentalnych (oraz niezliczonych mniejszych form rzeźbiarskich), znajdujących się na kilku kontynentach, z których najbardziej znanym jest Pomnik Katyński w Nowym Jorku, położony w Jersey City naprzeciw nowojorskiego Manhattanu, o którym głośno było w 2018 r., gdy lokalne władze podjęły próbę jego przeniesienia w inne miejsce, a który wraz upadającymi wieżami WTC w dniu 11 września 2001 r. stał się również symbolicznym znakiem tego wydarzenia.
Andrzej Pityński był wielkim polskim patriotą. Niemal cała jego twórczość poświęcona jest Polsce, jej historii i jej bohaterom. W Polsce, oprócz Pomnika „Rzeź Wołyńska”, znane są Pomnik Czynu Zbrojnego Polonii Amerykańskiej (w Warszawie przy Placu Grunwaldzkim) oraz Pomnik „Patriota” w Stalowej Woli.
Był profesorem rzeźby w Johnson Atelier Technical Institute of Sculpture w Mercerville, posiadającym wówczas najlepszą odlewnię w Ameryce i na świecie, gdzie przez wiele lat nauczał adeptów rzeźbiarstwa z całego świata, i w którym był dyrektorem czterech departamentów.
Był komendantem Placówki 123 SWAP (Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce – placówka nr 123 w Nowym Jorku).
Był miłośnikiem jeździectwa i koni, których temat przewija się w wielu jego rzeźbach. W młodości występował zawodniczo, a także, zdarzało mu się występować w filmie, np. jako jeździec-statysta w polskim serialu telewizyjnym z 1973 r. pt. „Czarne chmury”.
W dniu 11 listopada 2017 r. z rąk Prezydenta Andrzeja Dudy otrzymał Order Orła Białego, a w 2020 r. Instytut Pamięci Narodowej uhonorował go tytułem „Kustosz Pamięci Narodowej”.
W uroczystościach pogrzebowych, oprócz rodziny, przedstawicieli lokalnych władz oraz gości z USA, udział wzięli wiceprezes IPN oraz przedstawiciel Prezydenta RP.
Piotr Junker
uczestnik uroczystości w dniu 26 października 2024 r. w Ulanowie
