Sprawny redaktor
Zachowane w zbiorach Archiwum Państwowego w Olsztynie scenariusze audycji radiowych z tamtego czasu wyraźnie świadczą o tym, że Wojciech Ogrodziński, rozpoczynając w 1975 r. pracę w olsztyńskiej rozgłośni, będącej wówczas obok „Gazety Olsztyńskiej” podstawowym narzędziem propagandy Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Olsztynie [1], szybko stał się typowym dziennikarzem tamtego systemu. Z treści programów jednoznacznie wynika, że włączył się w utrwalanie ówczesnej władzy, m.in. poprzez celebrowanie komunistycznych świąt i rocznic. Relacjonował przebieg Święta Pracy czy rocznicy ogłoszenia Manifestu Lipcowego [2], przemilczając rocznice świąt narodowych, chociażby uchwalenia Konstytucji 3 maja [3].
Postawy Ogrodzińskiego nie zmieniły wydarzenia na Wybrzeżu z sierpnia 1980 r. Kiedy 11 listopada 1980 r. po południu Radio Olsztyn wyemitowało felieton Ryszarda Langowskiego o rejestracji NSZZ „Solidarność” jako wielkiej nadziei Polaków na przezwyciężenie nawarstwionych latami problemów Polski [4], Ogrodziński, niejako dla przeciwwagi, w audycji pt. „Mnożenie wątpliwości”, nawiązując również do rejestracji związku i jednostkowego przypadku kradzieży państwowego mienia w olsztyńskim „Polmozbycie”, przekonywał, że przebudowane powinno zostać nie tylko państwo i jego władza, lecz także społeczeństwo, że ludzie powinni się zastanowić nad swoim postępowaniem [5]. Przykładowo w felietonie z 4 stycznia 1981 r. pt. „Żal za Walpurgią”, nawiązując do wydarzeń z kraju, dywagował w nieco kpiącym tonie o barze „Odnowa” [6], mając na myśli panującą w społeczeństwie euforię towarzyszącą „karnawałowi Solidarności”.
Analizując treść programów emitowanych na antenie Polskiego Radia Olsztyn tuż przed wprowadzeniem stanu wojennego, stwierdzić należy, że olsztyńska rozgłośnia uczestniczyła w przygotowującej do niego kampanii. Sam Wojciech Ogrodziński polecił wówczas, by w wyemitowanym 11 grudnia 1981 r. specjalnym bloku programowym o idei „frontu porozumienia narodowego” pojawiły się wypowiedzi, z których jasno wynika, że lokalna społeczność nastawiona jest pokojowo i optuje za porozumieniem z władzą [7]. W nadawanym 12 grudnia po południu „Felietonie aktualnym” autorstwa Ogrodzińskiego znalazły się nawiązania do sytuacji w Polsce. Społeczeństwo zostało w audycji prześmiewczo porównane do niesfornych dzieci z podstawówki, które na znak protestu weszły na dach swojej szkoły. „Dopiero zdecydowana interwencja rodziców – jak mówił redaktor – przerwała akcję protestacyjną”. Czy była to groźba i zapowiedź tego, co miało niebawem nastąpić? [8].
Lojalność wobec władz komunistycznych Ogrodziński okazał, stając 16 grudnia 1981 r., na polecenie redaktora naczelnego olsztyńskiej rozgłośni Witolda Rybaka, na czele specjalnej komisji, która miała przejąć majątek ruchomy „Solidarności”. Półtora roku później komisja Ogrodzińskiego zewidencjonowane mienie, m.in. dokumenty finansowe „Solidarności”, zbiory zarządzeń wewnętrznych, broszury i ulotki, odpisy rozmaitych pism KKK, dokumenty teleksowe, powielone teksty uchwał olsztyńskiego Zarządu Regionu, protokoły z posiedzeń, wydawnictwa związkowe, rejestry wydanych legitymacji, jak również pieczęcie „Solidarności”, w tym także ok. 600 zł, przekazała związkowi branżowemu. Pieczęcie „Solidarności” komisyjnie zniszczono [9].
Kiedy po dwumiesięcznej przerwie 1 lutego 1982 r. rozgłośnia Polskiego Radia Olsztyn wznowiła nadawanie [10], cały program koncentrował się na przekonywaniu słuchaczy o konieczności wprowadzenia stanu wojennego i celach powołania WRON [11]. W „Olsztyńskim Kurierze Radiowym”, w którym odpowiedzialność za głoszone w nim treści spoczywała na zastępcy redaktora naczelnego, pierwsza informacja dotyczyła właśnie tych tematów. „W minionym tygodniu również w Olsztynie – zabrzmiało w radioodbiornikach – powstał Obywatelski Komitet Ocalenia Narodowego. Przyjął on deklarację ideową, podstawowe kierunki pracy oraz wystosował apel do obywateli Olsztyna. Głównym zadaniem Komitetu jest krzewienie idei porozumienia narodowego we wszystkich środowiskach miasta oraz wspieranie programu zawartego w przemówieniu gen. Wojciecha Jaruzelskiego w dniu 13 grudnia oraz w proklamacji Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego” [12].
Od połowy 1982 r. znaczna cześć audycji wprost nachalnie popularyzowała program Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego [13]. Chodziło o przekonanie społeczeństwa, że władze zdołały skupić wokół siebie różne grupy społeczne popierające decyzję wprowadzenia stanu wojennego [14]. Ogrodziński, przekazując w maju 1982 r. do Radiokomitetu w Warszawie informacje na temat działalności olsztyńskiej placówki, podkreślał, że olsztyńscy dziennikarze radiowi w swoich audycjach skupiali się na zagadnieniach dotyczących rządowej reformy gospodarczej, samorządu, przygotowali jak wcześniej audycje dotyczące obchodów Świąt 1 Maja, 9 Maja, działalności PRON czy partyjnej deklaracji pt. Dokąd zmierzamy, o co walczymy… [15]. Dzięki tego typu treściom prezentowanym na antenie Radia Olsztyn w stanie wojennym i po jego zniesieniu, kierownictwo Radiokomitetu mogło być pewne, że w tej części kraju w pełni realizowana jest linia programowa partii [16]. Redaktorzy odpowiedzialni za realizację tego typu zadań mogli liczyć na dodatkowe wynagrodzenie przełożonych z centrali.
Miejscowe władze dokładały starań, by przygotować ówczesne wybory do sejmu PRL według swoich planów. Już 23 kwietnia 1985 r. SB WUSW w Olsztynie wszczęto sprawę obiektową o kryptonimie „Parlament” [17]. Wojciech Ogrodziński prócz piastowania funkcji zastępcy redaktora naczelnego, w dalszym ciągu przygotowywał materiały na antenę, co doceniał redaktor naczelny rozgłośni Witold Rybak: „[Ogrodziński] pozostał reporterem i publicystą, a wiele jego audycji zyskało i zyskuje nadal uznanie redakcji centralnych”. Z tego powodu bardziej zrozumiała stała się propozycja podwyższenia jego honorariów, co dawało nadzieje, by „lepiej wykorzystać jego możliwości dziennikarskie”, a co za tym idzie zwiększyć skuteczność „zadań programowych” [18]. Innym razem, 5 lipca 1984 r., Wojciech Ogrodziński sam prosił Jana Grzelaka i Radiokomitet w Warszawie o wypłacenie mu honorariów za pierwszy kwartał 1984 r. wykraczających poza przyjętą normę dla osób „funkcyjnych”. We wniosku wyjaśniał, że na oczekiwaną kwotę złożyły się „przede wszystkim honoraria uzyskane w czasie kampanii sprawozdawczo-wyborczej PZPR, w okresie urlopu redaktora naczelnego i podczas kampanii wyborczej do rad narodowych” [19].
W związku z rolą i zaangażowaniem politycznym Ogrodzińskiego w trakcie bojkotowanych przez naród wyborów do sejmu [20] oraz kampanii wyborczej PZPR 18 października 1985 r. Witold Rybak wnioskował o specjalną nagrodę pieniężną dla swego zastępcy. Przełożony uzasadniał to następująco: „Był inicjatorem i organizatorem wspólnie z wojewódzkimi kierownictwami związków młodzieży [ZHP i ZSMP] i pod auspicjami RW PRON w Olsztynie, imprezy pod hasłem «Grunwald ’85»”. Następnie po jednozdaniowym wspomnieniu wyróżniających się programów Ogrodzińskiego „przybliżających słuchaczom historię Warmii i Mazur” Rybak dodał, że jego zastępca uczestniczył również w „innych naszych inicjatywach organizatorskich i programowych – m.in. w organizacji wielkiego festynu przedwyborczego «Mrągowskie lato ’85» w dniu 24 sierpnia z udziałem kandydatów na posłów oraz w spotkaniu «Trafiła kosa na kamień» w Dobrym Mieście” [21].
Wojciech Ogrodziński był jednym z trzech redaktorów Radia Olsztyn, którzy w połowie 1984 r. przeszli swego rodzaju drugą weryfikację, czyli przez gęste sito szkoleń i przesłuchań przed centralną komisją Radiokomitetu, by zdobyć tzw. karty mikrofonowe. Oficjalnie akcję przeprowadzono w związku z reorganizacją firmy, w rzeczywistości władzy chodziło o zwiększenie kontroli nad osobami mającymi bezpośredni dostęp do audycji prowadzonych „na żywo” [22]. Po latach Ogrodziński na łamach pisma Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich „Bez wierszówki” krytykował kartę mikrofonową jako przejaw biurokracji [23], nie wyjaśniając, że decyzja o przyznaniu karty miała podtekst polityczny, dostawały ją tylko osoby w pełni dyspozycyjne i oddane systemowi: „Karty mikrofonowe miały kilka kategorii. Najlepsi radiowcy mieli tzw. eski, adepci – uprawnienia odnawiane co jakiś czas” [24].
(c.d.n.)
Dr Paweł Piotr Warot
[1] Tego rodzaju działalność Wojciecha Ogrodzińskiego w Radiu Olsztyn przy okazji prezentowania historii Radia Olsztyn w latach osiemdziesiątych precyzyjnie przedstawił Piotr Kardela (P. Kardela, Radio Olsztyn…).
[2] AP Olsztyn, 1301/585b, Poranny Kurier Radiowy z 21 IV 1980 r., k. 62v. Olsztyńscy radiowcy w okresie PRL, poza rokiem 1980, zawsze sumiennie przedstawiali ustanowione przez komunistów świeckie święta, wśród których najważniejsze były 1 maja (Międzynarodowe Święto Pracy), 9 maja (Dzień Zwycięstwa), 22 lipca (Święto Odrodzenia Polski), 12 października (Dzień Wojska Polskiego) i 6 listopada (rocznica wybuchu rewolucji październikowej). Szerzej na temat obchodów państwowych świąt w PRL zob. w: K. Uczkiewicz, Pomarańcze na choince, „Pamięć i Przyszłość” 2011, nr 2(12), s. 51–60. Zob. też P. Kardela, Radio Olsztyn…, s. 23; A. Dytman-Stasieńko, Święto zawłaszczonych znaczeń. 1 Maja w PRL: ideologia, rytuał, język, Wrocław 2006.
[3] AP Olsztyn, 1301/503,, „Dzień się zaczął”, 3 V 1980 r., k. 9–13.
[4] AP Olsztyn, 1301/504, „Ludzie i zdarzenia”, 11 XI 1980 r., k. 98–102.
[5] Ibidem, „Mnożenie wątpliwości”, 11 XI 1980 r., k. 106, 107.
[6] AP Olsztyn, 1301/505, „Żal za Walpurgią”, 4 I 1981, k. 4–7. P. Kardela, Radio Olsztyn…, s. 48, 49.
[7] Z. Złakowski, Solidarność olsztyńska w stanie wojennym i w latach następnych 1981–1989, Olsztyn 2001, s. 15, 16. Treść takiego listu, zob. B. Łukaszewicz, Raptularz miejski…, s. 361; P. Kardela, Radio Olsztyn…, s. 85.
[8] AP Olsztyn, 1301/507,, „Felieton aktualny”, 12 XII 1981 r., k. 237–241. Zob. P. Kardela, Radio Olsztyn…, s. 88-90.
[9] 7 XII 1983 r. Witold Rybak mógł poinformować ówczesnego wojewodę olsztyńskiego Sergiusza Rubczewskiego o zakończeniu prac komisji, dostarczając do gmachu KW PZPR protokół kasacyjny pieczęci i stempli „Solidarności” oraz dokumenty dotyczące przekazania majątku proreżimowemu związkowi branżowemu (AP Olsztyn, 1301/670, Notatka ze zdeponowania dokumentów NSZZ „Solidarność” z 16 XII 1981 r., k. 19, ibidem, Wniosek Władysława Bogdanowskiego o przejęcie majątku radiowej „Solidarności” z 1 XII 1983 r., k. 20, ibidem, Protokół z przebiegu prac Komisji powołanej w sprawie majątku radiowej Solidarności z 5 XII 1983 r., k. 11–14; ibidem, Protokół kasacyjny ze zniszczenia pieczęci radiowej „Solidarności” z 6 XII 1983 r., k. 15, ibidem, Protokół przekazania majątku zakładowej „Solidarności” Federacyjnemu Związkowi Zawodowemu z 5 XII 1983 r., k. 17, 18; ibidem, Pismo W[itolda] Rybaka do wojewody olsztyńskiego z 7 XII 1983 r., k. 21). Zob. P. Kardela, Radio Olsztyn…, s. 151. Por. R. Gieszczyńska, NSZZ „Solidarność” Region Warmińsko-Mazurski [w:] NSZZ „Solidarność” 1980–1989, t. 5: Polska środkowo-wschodnia, red. Ł. Kamiński, G. Waligóra, Warszawa 2010.
[10] W. Ogrodziński, Olsztyńskie radio…, s. 655.
[11] T. Ruzikowski, Mazowsze, Warmia i Mazury [w:] Stan wojenny w Polsce 1981–1983, red. A. Dudek, Warszawa 2003, s. 302.
[12] AP Olsztyn, 1301/508, „OKR” z 1 II 1982, k. 1–5. Zob. też Narady i telekonferencje kierownictwa PZPR w latach 1980–1981, oprac. M. Jabłonowski, W. Jankowski, W. Władyka, Warszawa 2004, s. 1299–1301.
[13] Na temat działalności olsztyńskich struktur PRON zob. W. Gieszczyński, Od narodzin „Solidarności”…, s. 372–386.
[14] W. Roszkowski, Najnowsza historia Polski 1980–2006, Warszawa 2006, s. 62. Zob. też A. Dudek, Z. Zblewski, Utopia nad Wisłą. Historia Peerelu, Warszawa–Bielsko–Biała 2008, s. 316.
[15] AP Olsztyn, 1301/587, Faks W[ojciecha] Ogrodzińskiego do Adama Popowicza z 20 V 1982 r., k. 2.
[16] AP Olsztyn, 1301/643, Schemat struktury organizacyjnej Rozgłośni Polskiego Radia w Olsztynie, kwiecień 1983 r., k. 99; AIPN Bi, 064/120/1, Informacja Społecznego Komitetu Organizacyjnego obchodów Święta Pracy w 1982 r.; Kardela, Radio Olsztyn…, s. 138; W. Gieszczyński, Od narodzin „Solidarności”..., s. 325.
[17] AIPN Bi, 087/382/1/D, Wniosek ppłk. Michała Kruka naczelnika Wydziału III SB WUSW w Olsztynie o wszczęcie sprawy obiektowej kryt. „Parlament” z 22 IV 1985 r. zatwierdzony 23 IV 1985 r. przez ppłk. Wiesława Poczmańskiego, zastępcę szefa WUSW ds. SB w Olsztynie. Zob. też W. Gieszczyński, Od narodzin „Solidarności”..., s. 401.
[18] AP Olsztyn, 1301/587, Pismo W[itolda] Rybaka do J[ana] Grzelaka z 31 V 1983 r., k. 9. Zob. P. Kardela, Radio Olsztyn…, s. 145.
[19] ibidem, Pismo W[ojciecha] Ogrodzińskiego do J[ana] Grzelaka z 5 VII 1984 r., k. 59, 60. P. Kardela, Radio Olsztyn…, s. 156, 157. Na temat wyborów zob. H. Głębocki, Dzieje „Solidarności” w podziemiu (1981–1989) [w:] Droga do niepodległości. „Solidarność” 1980–2005, Warszawa 2005, s. 215, 216.
[20] Wedle najnowszych szacunków, zbojkotowało wówczas wybory ok. 10 mln uprawnionych do głosowania (H. Głębocki, Dzieje „Solidarności”…, s. 199, 200).
[21] AP Olsztyn, 1301/587, Pismo W[itolda] Rybaka do M. Wojciechowskiego z 18 X 1985; P. Kardela, Radio Olsztyn…, s. 171, 172.
[22] AP Olsztyn, 1301/587, Pismo W. Rybaka do Z. Burakowskiego z 6 VI 1984, k. 56, 57; P. Kardela, Radio Olsztyn…, s. 155.
[23] W. Ogrodziński, O warsztacie radiowym, „Bez wierszówki”, sierpień–wrzesień 2006, nr 8–9 (27–28), s. 8.
[24] Ibidem.