„Polski Ład” okiem przedsiębiorcy

Wybrane negatywne skutki wprowadzenia 9% stawki ubezpieczenia zdrowotnego dla przedsiębiorców w aspekcie gospodarczym i budżetowym i propozycja rozwiązania systemowego.

W konstrukcji polskiego systemu podatkowego na dzień dzisiejszy istnieje istotna wada związana z niskimi, nie odpowiadającymi rzeczywistym kosztom funkcjonowania opieki zdrowotnej wpływami z tytułu tzw. składki zdrowotnej. W obciążeniach płacowych ma ona charakter progresywny, w bezpośrednich obciążeniach osób prowadzących działalność gospodarczą w zasadzie charakter pogłówny, w odniesieniu do dochodów zaś degresywny. Projektowane zmiany w tzw. programie „Polski ład” mają w założeniu zmienić ten stan rzeczy i zwiększyć dochody budżetu z tytułu składki zdrowotnej oraz wydatki budżetu na ochronę zdrowia, zarówno per capita, jak i wyrażonej jako procent PKB. W opinii większości przedsiębiorców sposób wprowadzenia bez wątpienia potrzebnych zmian spowoduje negatywne aspekty zarówno w dziedzinie gospodarki jak i sumarycznych wpływów budżetowych z tytułu składki zdrowotnej i PIT.

W strukturze dochodów podmiotów gospodarczych objętych podatkiem PIT według danych z 2015 r., które przynajmniej w strukturze znacząco nie zmieniały się ok 35% osiągało przychody do 50 tys (prawie 800 tys podmiotów) ok 25% do 150 tys, (prawie 600 tys podmiotów) 20 % do 500 tys, a łącznie 90% nie przekraczało przychodów w wysokości 1 mln zł. Przytłaczająca większość tych podmiotów, wyłączając osoby prowadzące działalność gospodarczą wyłącznie w celu optymalizacji podatkowej, której nie osiągnęłyby na umowie o pracę (około 200 tys. podmiotów według większości szacunków) osiągała dochody, które mieściły je w pierwszej grupie podatkowej. Dochody te nie pozwalały na rozwój przedsiębiorstw, a szczególnie na niezbędną do rozwoju gospodarczego akumulację kapitału. Jest to najistotniejsza bariera konkurencyjności polskich mikro i małych przedsiębiorstw na rynku europejskim. Według szacunków polski przedsiębiorca tego sektora dysponuje czterokrotnie mniejszym kapitałem własnym niż jego niemiecki konkurent, przy wyższych kosztach kredytu i takich samych kosztach materiałów i urządzeń. Nie można dochodu przedsiębiorcy, który wynika z zainwestowania środków własnych, których stopa amortyzacji nie pokrywa często ich wartości odtworzeniowej, ponoszenia ryzyka związanego z działalnością gospodarczą, braku świadczeń socjalnych i urlopowych porównywać z czystym dochodem z tytułu pracy i obciążać go taką samą skalą opodatkowania. W ten sposób skutecznie zniechęcamy do „brania spraw we własne ręce”.

W podatku PIT podmioty wybierały różne formy rozliczeń, w formie ryczałtu od przychodów rozliczało się ok .600 tys. najmniejszych podmiotów w formie podatku liniowego ok. 700 tys. podmiotów, są to zatem wielkości zbieżne. Rozbieżności pojawiają się w stawkach efektywnie płaconych podatków, jako procenta od przychodów, wyraźna jest degresywność opodatkowania. Realnie wiąże się ona z większą możliwością generowania kosztów w przypadku większych przychodów. Jeżeli przypatrzymy się większym podmiotom, rozliczającym się za pomocą CIT trend ten jest jeszcze bardziej widoczny. Należy stwierdzić, opierając się na powyższych danych i wnioskując z zależności przedstawionych jako tzw. Krzywa Laffera, która analizuje optymalizację obciążeń podatkowych z punktu widzenia budżetu, że efektywne podniesienie stawki podatku liniowego o 50% (19% + 9% składki zdrowotnej bez możliwości jej odliczania od podatku lub podstawy opodatkowania) będzie przeciwskuteczne. Co więcej istnieje prawdopodobieństwo, że będzie powodowało wzrost tzw. handlu kosztami, uciekanie w szarą strefę z częścią przychodów oraz szereg działań, które można określić jako optymalizację podatkową. W 2018 r. wśród 25 tys. osób deklarujących dochody powyżej 1 mln zł, zależnie od województwa od 65 do 95 % osób było przedsiębiorcami opodatkowanymi podatkiem liniowym. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można stwierdzić, że znaczna część tych osób, aby nie płacić dodatkowych 90 tys. zł od 1 mln zł dochodu ucieknie w inne efektywne formy opodatkowania, takie chociażby jako wieloosobowa sp z o.o. czy też zmiany rezydencji podatkowej, co w przypadku możliwości generowania przychodów w internecie staje się coraz łatwiejsze. Część też podmiotów może wybrać ryczałt od przychodów ewidencjonowanych, na przykład dzieląc przedsiębiorstwo ramach rodziny. Katalog możliwości jest wprost nieograniczony, efektywne możliwości kontrolne aparatu skarbowego, inaczej niż w przypadku podatku VAT mocno wątpliwe. Zatem realne obciążenie podatkowe spowoduje wbrew intencji projektodawcy zwiększenie degresywności systemu i zmniejszenie jego wydolności.

Proponowane rozwiązanie alternatywne:

Wprowadzenie jednolitej niskiej stawki składki zdrowotnej od przychodów. Poziom stawki winien oscylować wokół 0,3% przychodów, z wprowadzoną stawką minimalną ok 500 zł/ mc oraz ograniczoną stawką maksymalną ok 1000-1200 zł/mc, odpowiadającą obciążeniu w przypadku nowego drugiego progu podatkowego. Stawki graniczne mogłyby zostać zwiększone pod warunkiem możliwości odliczenia części wydatków niepubliczną służbę zdrowia od składki – do określonej wartości lub procenta wpłaconej składki.

System taki zniósłby degresywność, zachował korzystną dla akumulacji kapitału i nie zachęcającą do optymalizacji podatkowej strukturę podatku liniowego i umiarkowanie progresywnego podatku dochodowego oraz zapewniłby stabilne wpływy budżetowe. Kontrola prawidłowości rozliczeń na bazie JPK w tej sytuacji miałaby charakter systemowy i automatyczny, bez potrzeby fizycznego sprawdzania przez kontrolerów aparatu skarbowego rzeczywistych dochodów i kosztów większości mikrofirm, co z punktu widzenia kosztów i zysków budżetowych jest nieefektywne. Dodać należy, że tak nieznaczne w kontekście przychodów obciążenie podatkowe nie będzie miało charakteru cenotwórczego i nie będzie zachęcało do unikania opodatkowania.

Daniel Kopeć
prawnik, przedsiębiorca, Prezes Warmińsko-Mazurskiego Stowarzyszenia Kupców i Producentów

Ważniejsze źródła: