Cywilizacja turańska kończy cykl artykułów poświęconych twórczości, Feliksa Konecznego dotyczącej „wielości cywilizacji”. Zasady cywilizacji turańskiej, Koneczny przedstawił w „dziejach Rosji”, rozprawie habilitacyjnej powstałej podczas pracy w Wilnie (Uniwersytet Wileński).
Feliks Koneczny podkreślał wielokrotnie w swoich dziełach, że działalność człowieka w zakresie myśli (filozofii i idei) oraz „wszelkiej działalności sprawczej” nie znosi „pustki”. W trakcie powolnego, etapowego upadku Cesarstwa Bizantyjskiego, duże połacie bezkresnych obszarów Bliskiego Wschodu oraz zachodniej części Azji Środkowej zostały zajęte przez ludy tworzące „nowe style współżycia” (cywilizacje).
Obok istniejących ośrodków społeczno-kulturowych jak arabskie oraz koptyjskie, pojawił się nowy gracz „prężny i agresywny” – jak określa Koneczny: cywilizacja turańska!
Zdaniem Konecznego źródłem cywilizacji turańskiej były ośrodki: fińsko-ugryjski, turecki, mongolski oraz mandżurski. Mieszanka iście wybuchowa, jak podkreśla Koneczny! Termin „turańska” wywodzi się z języka perskiego i oznacza region w Azji Środkowej (Turan), gdzie wg Konecznego było epicentrum postania cywilizacji nazwanej przez profesora turańską. Podstawową cechą cywilizacji turańskiej było życie w dyscyplinie wojskowej (obozowe) wokół despotycznego wodza – pana życia i śmierci!
Obrazem cywilizacji turańskiej wg. Konecznego było państwo: Czyngis-chana, Tamerlana, carów rosyjskich oraz bolszewizm (Lenin, Stalin) i faszyzm (Hitler)!
Cechą charakterystyczną społeczeństwa żyjącego w orbicie cywilizacji turańskiej, zdaniem Konecznego, jest walka o elementarny byt oraz pozbawionego racjonalnego samodzielnego myślenia – czyli totalne ubezwłasnowolnienie. Trafnie to ujął Koneczny w cytacie: „Samowola władcy jedynym źródłem prawa, a kto go usunie mieczem, stryczkiem czy trucizną, ma prawo stać się władcą… takim samym”. Czytelnikowi mającemu pewną elementarna wiedzę historyczną, wnioski nasuwają się same!
Rosja przedstawiana jest w historii powszechnej jako kraj słowiański, mimo to Koneczny przedstawia ją jako wzorcowy przykład przedstawiciela cywilizacji turańskiej, chociaż zdaniem uczonego Rosja posiada również wiele cech cywilizacji bizantyńskiej (cezaropapizm). Zdaniem Konecznego, zręby państwowości w obszarze Rusi, miały miejsce w Rusi Kijowskiej za panowania Włodzimierza Wielkiego, nie w Moskwie, gdzie nie było znaczącego ośrodka władzy! Znaczącym, granicznym wydarzeniem, było przyjęcie przez księcia kijowskiego chrztu w obrządku bizantyńskim (988 r.). W przeciwieństwie do Polski, na terenach wschodniej Rusi, zdaniem Konecznego, życie intelektualne (umysłowe) było słabo intensywne ustępowało instynktowi przeżycia. Drugim ośrodkiem kultury ruskiej były miasta republiki Psków i Nowogród Wielki, związane z wpływami Waregów (Wikingów). Trzecim były tereny dorzecza Wołgi z rozwiniętym rzemiosłem.
Zdaniem Konecznego, pojęcie Rusi i rosyjskości jest złożone i nie do końca tożsame. Plemiona ruskie po raz pierwszy, zdaniem Konecznego, zetknęły się z ośrodkami życia osiadłego w kontakcie z Ormianami oraz Arabami. Pierwszym stałym miejscem osiedlenia Rusinów, był teren górnego Bugu i Kijowa oraz na północy, na pograniczu z ludami ugro-fińskimi (jez. Ilmen). Pierwszym szlakiem handlowym, z którym zetknęli się Rusini, był szlak Waregów (Wikingów), poprzez wielkie rzeki (Dźwina, Dniepr, Don) łączący Skandynawię z Morzem Czarnym. Drugi szlak handlowy był dziełem Chazarów, który prowadził z południa starym szlakiem greckim wzdłuż Dniepru ku północy. Kontakty Rusi Kijowskiej zacieśniły się z Polską wczasach pierwszych Piastów. W X i XI wieku w Europie Zachodniej (Polska Piastów) zaczęły się kształtować dynastie oraz prężne społeczeństwa, w przeciwieństwie do Rusi Kijowskiej, gdzie władca, tworząc sfery wpływów, nie liczył się z poddanymi – to jedna z cech cywilizacji turańskiej. Władcy tej szerokości geograficznej zawsze poddanych traktowali z „góry”, to także kontynuacja despotycznej władzy dzisiaj, jak podkreśla Koneczny!
W XI wieku Kijów staje się centrum religijnym całej Rusi. Powstała Ławra Peczerska zyskała symbol: „macierzy grobów ruskich”. Bogactwo oraz znaczenie Kijowa wynikało nie ze zdolności tworzenia, lecz z korzyści przebiegających szlaków handlowych. Bogactwo było udziałem, jak stwierdza Koneczny, rodziny panującej oraz wąskiej grupy usłużnych bojarów. Pozostała część społeczeństwa, żyjąca w biedzie i nędzy, nie była konsumentem bajońskich zysków. W okresie powstawania Ławry Peczerskiej oraz pozostałych Ławr, widoczne były wpływy bizantynizmu greckiego (Athos) poprzez zatrudnienie architektów i rzemieślników greckich. Był to ostatni akord wpływu, zdaniem Konecznego, bizantynizmu na kulturę i sztukę Rusi Kijowskiej. Później dominował wpływ turański, jeszcze przed inwazją mongolską.
Pierwszym sygnałem wpływów turańskich, wg Konecznego, było odrzucenie przez cerkiew Rusi liturgii greckiej na rzecz cyrylicy bułgarskiej. W przeciwieństwie do Europy Zachodniej, gdzie Kościół Katolicki w sposób łagodny i naturalny wprowadzał łacinę do kościołów lokalnych, cyrylica bułgarska była narzucana wiernym w sposób siłowy. W momencie rozwoju miast i podgrodzi (dierewni) na Rusi Kijowskiej oraz początku piśmiennictwa w postaci „latopisów”, przyszedł kryzys w wyniku dalszego rozdziału społeczeństwa i państwa (władza monarsza).
Przed okresem inwazji mongolskiej (XI w.) konsolidację Rusi w sprawny organizm państwowy utrudniały najazdy zorganizowanych Połowców oraz walki pomiędzy samymi Rurykowiczami. W XIV wieku, mimo zawiązania początków państwowości przez Wielkie Księstwo Moskiewskie (Iwan Kalita), nie istniało faktycznie europejskie pojęcie niezależnej państwowości na ziemiach ruskich. Wszystko co istniało, począwszy od rubieży państwa litewskiego, było uzależnione od jarzma tatarskiego. W momencie pokonania państw zakonnych przez unię polsko-litewską, państwo moskiewskie po upadku Tamerlana i Rozbiciu potęgi tatarskiej na liczne rozdrobnione chanaty i kipczaki, zaczęło zyskiwać na znaczeniu w Rusi.
Cały okres Wielkiego Księstwa Moskiewskiego oraz carstwa (Iwan IV Groźny od 1547 car Wszechrusi) aż do zdobycia Chanatu Kazańskiego w 1552 roku przez Iwana IV, zdaniem Konecznego był decydujący w przeniknięciu „ducha Azji w serce Rosji”! Póki Korona Polska budziła strach oraz stanowiła równowagę dla całego kontynentu, azjatycki „rosyjski niedźwiedź”, mimo prób, długo siedział za „smoleńskimi wrotami”. Następną próbą Moskwy była „wojna o Bałtyk” (1554-1594) od strony Litwy, lecz i ta próba skończyła się klęską wschodnich najeźdźców. Podczas wojny o Bałtyk, prowadzonej w dużej mierze przez króla Stefana Batorego na arenie wojennej triumfy zaczęła święcić polska formacja – husaria, która stała się obiektem podziwu i zachwytu ówczesnej Europy.
Czas panowania Iwana IV Groźnego charakteryzował się totalnym terrorem, którego obrazem była opricznina (1565- 1572) skierowana przeciwko wszelkiej opozycji, nawet tej wydumanej. Opricznina miała doprowadzić do dalszej centralizacji władzy cara. Chociaż okres przerażającego terroru trwał kilkanaście lat, to zdaniem Konecznego odcisnął „krwawe piętno na duszy Rosji”. W okresie „afery” z Dymitrem Samozwańcem za panowania Zygmunta III Wazy, był moment, kiedy można było unia polsko-litewska mogła być poszerzona o trzeci panel; Rosję. Zdaniem Konecznego był to moment, kiedy politycznie i militarnie Rosja była totalnie rozbita.
Odsuwając dywagacje dotyczące szans trójczłonowej unii, bojarzy rosyjscy skupieni wokół polskiej załogi stacjonującej na Kremlu byli gotowi na unię z Rzeczpospolitą wraz ze wstąpieniem królewicza Władysława IV na tron moskiewski. Bojarzy (kupcy) utrzymujący kontakty handlowe z Koroną i Litwą, widzieli „wolność szlachecką”, pokusa była wielka porównując stan rzeczy z beznadziejną sytuacją na ziemiach ruskich. Cała sytuacja zakończyła się wypędzeniem załogi polskiej z Kremla w wyniku beznadziejnej postawy króla polskiego Zygmunta III Wazy! Utworzenie unii z Rosją (trzeci człon) mogło odmienić sytuację geopolityczną, jak podkreśla Koneczny, na wiele stuleci.
Niestety, należy stwierdzić, że okres panowania króla Zygmunta III Wazy oraz odejście Wielkiego Hetmana (Jan Zamojski, zm. 1605 r.) rozpoczął powolny etap spadku znaczenia Rzeczypospolitej oraz po objęciu przez Romanowych tronu carskiego wzrost znaczenia Moskwy… Przy okazji „wrzucam kamyczek do naszego ogródka”, ponieważ zgodnie z opinią Konecznego, uważam że sytuacja Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII wieku zaważyła niestety na pozycji wschodniego satrapy (Rosji) w ostatnich stuleciach! Jako przykłady należy podać: zaniedbanie sprawy lenna Hohenzollernów (Prusy), zaniechanie unii z Rosją, sprawa Śląska, wplątanie Polski w konflikt dynastyczny ze Szwecją, zaś sprawa atamana Chmielnickiego była wypadkową powyższych okoliczności! Pokój Andruszkowski (1667 r.) rozpoczął demontaż ukraińskich kresów, społeczność ukraińska, jak podkreśla Koneczny, dostała się pod „moskiewską ciemnotę”.
Atrakcyjność kultury polskiej (cywilizacja łacińska) nie podlegała dyskusji, blaski sarmatyzmu były widoczne na dworze kremlowskim. Wstąpienie na tron cara Piotra I diametralnie odmieniło sytuację, zapatrzony na Zachód Europy, podczas swoich wojaży, planował przemianę swojego zacofanego kraju w nowe Niderlandy! Powstało wiele opracowań dotyczących modernizacji poszczególnych dziedzin gospodarczych oraz przemianie mentalnej społeczeństwa. Co do zmian w siłach militarnych, car Piotr I odniósł wiele sukcesów (flota, artyleria, fortyfikacje polowe), co skutkowało zdobyciem przyczółków lądowych na północnym Bałtyku. Wykorzystując stagnację polski rządzonej przez Wettinów (Sasów), car Piotr I zagarnia Inflanty (polskie i szwedzkie), tym samym pod panowanie rosyjskie dostaje się rzesza: szkutników, artylerzystów oraz kadry oficerskiej dla oddziałów liniowych. Było to ogromne wzmocnienie armii carskiej. Wraz z reformą gospodarczą (militaryzm) nie szła w parze zmiana mentalno-obyczajowa społeczeństwa, mimo nieudolnych prób… Car oraz jego następcy szybko doszli do wniosku, że społeczeństwo może być jedynie źródłem płaconych podatków oraz służyć rekruci dla armii (mięso armatnie)!
Przy całkowitej zależności cerkwi od władcy (cezaropapizm) ludność była całkowicie pozbawiona obrony, dla niepokornych pozostawały spontaniczne bunty chłopskie krwawo tłumione oraz zsyłki na Sybir! Koneczny trafnie podkreśla, aby utrzymać porządek na terenach objętych cywilizacją turańską, władca jest zmuszony utrzymywać tajną policję (opriczninę, ochranę, Czeka, NKWD, KGB…).
Car przeniósł z państw protestanckich zasadę: „cuius regio, illius religio” (cywilizacja bizantyńska), tym samym całkowicie zeświecczył korpus oficerski oraz administrację. Prowincjonalne mieszczaństwo oraz chłopi tworzyli odrębne enklawy prawosławne skupione wokół miejscowych duchownych tworzących klimat tajemniczości! Zdaniem Konecznego powyższa utrzymywała się aż do rewolucji bolszewickiej (1317 r.).
Koneczny trafnie zauważył, że brak konsolidacji społecznej w carskiej Rosji był spowodowany także brakiem rodzimej inteligencji na szczytach władzy i nauki. Podstawę inteligencji (kadry) w wojsku stanowili Niemcy, dużą cześć stanowili także Polacy. Podstawę kadry naukowej wielu uczelni stanowili Polacy (Petersburg, Moskwa, Charków) w większości byli to zesłańcy.
Dalsze reformy dokonywanie przez poszczególnych carów, szczególnie administracyjna, ściągnięta z Niemiec wprowadzająca gubernie nie zdała egzaminu w słabo zaludnionym i ubogim imperium. Aby utrzymać w poszczególnych guberniach względny porządek i posłuch, trzeba było zdaniem Konecznego wprowadzić „zasady Orientu” polegającej na „zasadzie wszechwładnego satrapy”, obraz tego stylu władzy trafnie i po mistrzowsku ukazał Gogol w „Rewizorze”!
Po epoce napoleońskiej Rosja stała się wiodącą siłą w Europie, po rozbiorach Polski jedynej gwarantki równowagi, jedynym celem było zdobycie Konstantynopola i spełnienie wydumanej wizji Trzeciego Rzymu. Mimo przewagi militarnej Rosjanie czuli wyższość kultury polskiej, czuli respekt. Dowodem na potwierdzenie tej tezy, wg Konecznego, jest siła polskiej diaspory m.in.o w Petersburgu. Im większa skala rusyfikacji, tym większy opór polskiego społeczeństwa. To co mieli Polacy, witalność, patriotyzm znajdujący wyraz artystyczny w twórczości romantyków i pozytywistów na różnych płaszczyznach, brakowało Rosji…
Rosji brakowało autentycznego ducha zgodnego z narodową tożsamością, co można było zauważyć w twórczości Gogola, Tołstoja, a w szczególności u Dostojewskiego. Koneczny, jako wzorzec stanu rosyjskiego społeczeństwa, sięgał po „Biesy” Dostojewskiego, które ukazywały „stan wewnętrznego wrzenia” w oczekiwaniu na „oczekiwaną eksplozję”.
Pomijając zasady „głębokiego państwa”, działania wywiadu niemieckiego, finansjery syjonistycznej, rewolucja lutowa, a w szczególności bolszewicka, była efektem stanu państwa i społeczeństwa rosyjskiego. Chociaż Koneczny przedstawił Rosję jako państwo wzorcowe, egzystujące wg. standardów cywilizacji turańskiej, to możemy stwierdzić za Konecznym, że było i jest nie krajów funkcjonujących wg „turanizmu”. Takim państwem była Porta Osmańska (Turcja), państwa perskie (Iran, Irak), III Rzesza Niemiecka, państwo Czerwonych Khmerów oraz Chiny.
Na zakończenie najlepszy będzie cytat samego prof. Feliksa Konecznego, charakteryzujący cywilizację turańską:
„Władza Państwowa decyduje o tem, co jest rozumne i moralne i moralne”.
Najnowszą ofiarą reżimu Putina jest dzisiaj (16 II 2024 r.) więzień polityczny GUAG-u – Nawalny!
Henryk Pejchert
