To był naprawdę królewski pogrzeb. Nawet komunistyczne władze ogłosiły w Polsce żałobę narodową. Trumna Prymasa wystawiona w kościele seminaryjnym na Krakowskim Przedmieściu przyciągnęła tysiące wiernych, którzy pomimo ulewnego deszczu, gotowi byli stać kilka dni w trzykilometrowej kolejce, aby oddać hołd kardynałowi Stefanowi Wyszyńskiemu. Uroczystościom przewodniczył sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej Agostino Casaroli, który mszę pogrzebową odprawiał po polsku. 31 maja 1981 r. może nawet 500 tysięcy Polaków wzięło udział w pożegnaniu zwierzchnika polskiego Kościoła.
Kim był człowiek, którego jeszcze za życia po cichu nazywano interreksem?
Duchowny przed wojną zaangażowany w działalność chrześcijańskich związków zawodowych i Sodalicji Mariańskiej. Redaktor „Ateneum Kapłańskiego”. W latach okupacji kapelan Armii Krajowej. W 1946 r. został biskupem lubelskim. Gdy dwa lata później zmarł Prymas August Hlond, to właśnie Stefan Wyszyński został arcybiskupem gnieźnieńskim i warszawskim oraz objął urząd Prymasa. Wiedział, że najwyższą funkcję w polskim Kościele obejmuje w sytuacji niezwykle dramatycznej.
Polska wciąż jeszcze nie była odbudowana ze zniszczeń wojennych. Przesunięte granice, zrujnowana gospodarka, milionowe straty demograficzne i spustoszenia społeczne jeszcze przez długie dziesięciolecia miały oddziaływać na kolejne pokolenia. Władzę objęli komuniści, zależni od Moskwy wrogowie wszelkich wolności i swobód obywatelskich. Rozbili podziemie i legalną opozycję. Sfałszowali wybory parlamentarne i rozpoczęli kolektywizację wsi oraz kampanię nienawiści przeciwko Kościołowi.
To był najcięższy okres w powojennej historii. Prymas Wyszyński, stojąc na czele Kościoła w Polsce, całe swoje relacje z ateistycznym państwem musiał układać w granicach realistycznie wyznaczanych przez wymuszoną ugodę, ale i twarde „non possumus”. Zdecydował się na kompromis w 1950 r. Gdy porozumienie zostało naruszone, odważnie się sprzeciwił, za co został aresztowany w 1953 r. To wtedy stał się symbolem niezłomności. Na fali przemian w 1956 r. wychodził na wolność jako zwycięzca, o którego poparcie zabiegał Władysław Gomułka.
Sytuacja miała się jeszcze powtórzyć. Program ślubów jasnogórskich i obliczonych na wiele lat obchodów Millenium Chrztu Polski wywołały wściekłą reakcję władz. Nie wszyscy też potrafili zrozumieć list biskupów polskich do biskupów niemieckich ze znamiennych przesłaniem „przebaczamy i prosimy o przebaczenie„. Zaczęła się więc kolejna odsłona wojny z Kościołem, już nie tak brutalna jak w okresie stalinowskim… Z niej również Kościół wszedł zwycięsko, a społeczność wierzących Polaków odzyskała poczucie, że chrześcijaństwo nad Wisłą istnieje od tysiąca lat i jest czymś dużo trwalszym, niż nawet kilkudziesięcioletnie rządy komunistów… Władzę partyjną i państwową sprawowali kolejno Gomułka, Gierek, Kania, Jaruzelski… Rząd polskich dusz coraz bardziej należał do Prymasa… Interreksa?
Rok 1978: Karol Wojtyła został papieżem. Rok 1979: pierwsza pielgrzymka Papieża do ojczyzny. Choć komuniści w przeszłości nie raz szukali sposobu na wywołanie niechęci między dwoma wielkimi polskimi duchownymi, między wizją tzw. „pobożności ludowej” a „pobożności intelektualnej”, to Jan Paweł II bardzo mocno podkreślał: „Czcigodny i umiłowany Księże Prymasie! (…) Nie byłoby na Stolicy Piotrowej tego Papieża Polaka (…) gdyby nie było twojej wiary nie cofającej się przed więzieniem i cierpieniem„. Rok 1980: narodziny dziesięciomilionowej „Solidarności”. Czy te przemiany byłyby możliwe bez prowadzenia kościelnej nawy w Polsce przez Prymasa, który sprawnie omijał rafy i mielizny totalitarnego komunizmu, a gdy trzeba – odważnie kierował swą łódź naprzeciw najgroźniejszym nawet falom?
13 maja 1981 r.: nieudany zamach na Papieża. Już od kilku tygodni publikowano komunikaty o pogarszającym się stanie zdrowia Prymasa. Za obydwu wielkich Polaków modlili się wierni w kościołach całego kraju. Pamiętam zdanie wypowiedziane przez katechetę podczas lekcji religii: „Obydwu Pan Bóg nam nie zabierze…” Nie zabrał…
28 maja 1981 r. ukazał się komunikat o odejściu Prymasa Polski kardynała Stefana Wyszyńskiego. Jego pogrzeb zgromadził setki tysięcy. Dla milionów Polaków było to wydarzenie zmuszające do religijnej, ale także historyczno – politycznej refleksji. Już wkrótce nazwano go Prymasem Tysiąclecia. Osiem lat później rozpoczął się proces beatyfikacyjny…
dr Waldemar Brenda
