Piotr Poleski (1730 – 1798) – samorządowiec i filantrop

Piotr Poleski urodził się w Olsztynie w roku 1730 w zamożnej rodzinie mieszczańskiej, której majątek udało mu się jeszcze pomnożyć, dzięki własnej przedsiębiorczości. Ze stolicą Warmii i Mazur związany był przez całe życie, prowadząc działalność kupiecką, urzędniczą i filantropijną. W 1765 roku, czyli w wieku 35 lat, został członkiem Rady Miejskiej.

W jego pieczy pozostawały finanse grodu nad Łyną. Mimo że nie ubiegał się o urząd burmistrza, w rzeczywistości zarządzał Olsztynem, starając się przeciwstawiać rabunkowej polityce rządów pruskich wobec Warmii.

Tego rodzaju strategia pruskiego zaborcy po I rozbiorze Polski w 1772 roku prowadziła do pogłębiającego się ubożenia polskiego społeczeństwa i następującej stopniowo degradacji infrastruktury miejskiej Olsztyna.

Poleski bronił olsztynian przed jej skutkami, między innymi przed kontrybucją nałożoną na miasto przez wkraczające na Warmię pruskie władze okupacyjne. Będąc jednym z najznakomitszych ludzi swoich czasów, w swoich działaniach kierował się poczuciem odpowiedzialności obywatelskiej, patriotyzmem oraz chrześcijańską miłością bliźniego.

Oprócz kondycji ekonomicznej miasta i jego mieszkańców Poleskiego zajmowała sprawa ochrony infrastruktury miejskiej, w tym obracających się w ruinę zabytków Olsztyna.

Jeszcze przed podporządkowaniem władz miejskich administracji pruskiej, bo już w roku 1770, kierował pracami komisji powołanej do przebudowy ulic i mostów Olsztyna oraz odbudowy jego budynków publicznych, przeznaczając na te cele także własne środki finansowe. Również w oparciu o fundusze osobiste Poleskiego dokonano konserwacji pereł architektonicznych Warmii: gotyckiego kościoła św. Jakuba w Olsztynie i barokowego kościoła w Świętej Lipce. Na renowację konkatedry w latach 1772 i 1782 przekazał z własnych zasobów niebagatelną, jak na ówczesne czasy, kwotę 2000 florenów, działając pod patronatem ówczesnego biskupa warmińskiego Ignacego Krasickiego, zaś na restaurację zespołu barokowego w Św. Lipce w 1783 roku wyłożył 450 florenów. Kontynuacją tego typu mecenatu mieszczanina Piotra Poleskiego było przekazanie w 1790 roku na utrzymanie sanktuarium św. Jakuba kolejnych 1200 florenów oraz odnowienie w 1775 roku (znów własnym kosztem) Kaplicy Jerozolimskiej, pochodzącej z połowy XVI wieku i będącej jednym z najstarszych zachowanych zabytków olsztyńskiej architektury. Leżąca wówczas poza miastem, Kaplica p.w. Krzyża Świętego, będąca filią olsztyńskiej katedry (dziś znajduje się przy zbiegu ulic Grunwaldzkiej i Jagiełły) i stanowiąca pozostałość po przytułku dla trędowatych, doczekała się także ufundowania przez Poleskiego beneficjum, w wysokości 200 florenów. Troska o tę najmniejszą kaplicę miejską była stale widoczna, gdyż 15 lat później, tj. w roku 1798, Poleski zadbał o poddanie jej kapitalnemu remontowi.

Kolejną sferą prospołecznej działalności Piotra Poleskiego była pomoc najuboższym i potrzebującym wsparcia, wyrażająca się w licznych darowiznach. Jako darczyńca nie oczekiwał niczego więcej, poza doroczną modlitwa za duszę żony Matyldy i wszystkich olsztynian pogrzebanych na cmentarzu miejskim. Uwieńczeniem filantropijnej działalności Poleskiego stanie się utworzenie w roku 1794 beneficjatu dla biednych, który był odpowiednikiem dzisiejszej fundacji dobroczynnej. W roku tym, będący u kresu życia Poleski, na mocy sporządzonego testamentu, oddaje do dyspozycji władz miejskich 10 000 florenów (kwotę zapewniającą roczny budżet opieki społecznej miasta), z której połowa, wolą darczyńcy, miała być przeznaczona na pomoc dla niezamożnej ludności Olsztyna. Ów beneficjat, znany był potem jako Fundacja Poleskiego. Funkcjonowała ona przez następne stulecie aż do okresu dewaluacji marki po I wojnie światowej (w roku 1913 jej kapitał wynosił jeszcze 10 564 marek).

Piotr Poleski umiera w Olsztynie w roku 1798. Ten olsztyński kupiec, rajca miejski, opiekun zabytków, patriota i filantrop, założyciel fundacji swojego imienia pozostaje dziś postacią praktycznie nieznaną. Przyszło mu żyć i działać, w trudnym dla Polski i Warmii okresie zaborów, kiedy czasy XVI-wiecznej świetności Olsztyna już dawno minęły, po degradującej Olsztyn XVII-wiecznej dżumie, po sekularyzacji dominium warmińskiego, podczas brutalnych rządów władców pruskich. W tak niesprzyjającym otoczeniu, w sytuacji zdawać by się mogło beznadziejnej, okazał się człowiekiem niezwykle skutecznym we wszystkich możliwych sferach życia: gospodarczego, kulturalnego i społecznego. Potrafił pieniądze zarabiać po to, aby wydawać je mądrze dla podtrzymania zasobów materialnych, kulturowych i społecznych miasta. Troszczył się o byt materialny najbiedniejszych z równą gorliwością, co o kasę miejską, o współczesną infrastrukturę zabiegał z takim samym zapałem, co o zabytki, będące znakiem historycznej przeszłości i tradycji. Postać wybitna, niesłusznie zapomniana, bo przecież jego zasługi wydają się być nie do przecenienia.

Piotr Poleski to człowiek godny nie tylko wydobycia z otchłani niepamięci, ale i upamiętnienia przez społeczność miasta i regionu, które tyle mu zawdzięczają, zaś jego filozofia życia warta jest naśladowania jako źródło inspiracji dla kolejnych pokoleń.

Wojciech Marczak

Teksty źródłowe:

• Chłosta J., Słownik Warmii (historyczno-geograficzny), Wyd. LITTERA, Olsztyn 2002
• Oracki T., Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i Ziemi Malborskiej od połowy XV do końca XVIII wieku, t. 2, Wyd. OBN im. W. Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn 1988
• Wakar A., Olsztyn 1353 -1945, Wyd. „Pojezierze”, Olsztyn 1971