Komitet Narodowy Polski

20 września 1917r. Francja uznała Komitet Narodowy Polski za reprezentację narodu polskiego za granicą. Oznaczało to upodmiotowienie KNP i stanowiło ważny krok w procesie umiędzynarodowienia spraw polskiej podczas I wojny światowej. Wkrótce KNP uznały również inne państwa wchodzące w skład wojującej Ententy – w październiku Anglia i Włochy, zaś w grudniu – Stany Zjednoczone.

Czym był zatem Komitet Narodowy Polski, którego znaczenie dla odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918r. trudno przecenić, choć w powszechnej świadomości pozostaje raczej w cieniu czynu legionowego?

Komitet Narodowy Polski powstał w sierpniu 1917r. w Lozannie (Szwajcaria) jako inicjatywa polskich działaczy rozumiejących konieczność współpracy z Ententą na rzecz odzyskania państwowej suwerenności. Głównym inicjatorem tych działań był przywódca polskiego ruchu narodowego Roman Dmowski. Na długo przed wybuchem Wielkiej Wojny główne zagrożenie dla Polski i polskości widział w Niemczech i postulował taktyczną współpracę z Petersburgiem. W razie zwycięstwa Rosji, Anglii i Francji w wojnie z mocarstwami centralnymi Dmowski liczył na zjednoczenie wszystkich ziem polskich z trzech zaborów w ramach imperium rosyjskiego i uzyskanie przez Polaków szerokiej autonomii. Często określa się opcję polityczną Dmowskiego w owym czasie, jako prorosyjską, choć pewnie bardziej uzasadnione byłoby opisanie jej, jako „antyniemieckiej”. Współpraca z Rosją mogła stanowić raczej wypadkową okoliczności, niż cel sam w sobie.

W 1914r. wojna stała się rzeczywistością. Dmowski wraz z przedstawicielami innych ugrupowań wchodzi w skład warszawskiego Komitetu Narodowego Polskiego, który ma reprezentować polskie interesy oraz wspierać tworzenie polskiego wojska u boku Rosji. Ale było jeszcze za wcześnie. Mimo gestów obliczonych na pozyskanie polskiego „mięsa armatniego”, Rosja daleka była od realnych decyzji. Także Anglia i Francja nie podejmowały „sprawy polskiej” traktując ją jako wewnętrzną sprawę rosyjskiego sojusznika. Toteż w 1915r. Dmowski wyjechał na Zachód. W kolejnych latach podróżował między Anglią, Francją, Szwajcarią i Stanami Zjednoczonymi, gdzie spotykał się z przedstawicielami polskich środowisk, zachodnimi dyplomatami i dziennikarzami. Pisał memoriały i szukał sojuszników dla idei niepodległości. Nie był zresztą sam. Mimo licznych przeciwieństw i przeciwników, w świecie Zachodu zdarzali się politycy życzliwi Polsce. Także wśród przebywających na emigracji Polaków można było spotkać znaczące osoby, potrafiące oddziaływać na opinię publiczną: Henryk Sienkiewicz, Ignacy Paderewski, Maurycy Zamoyski, Erazm Piltz…. Nie z wszystkimi od razu współpraca układała się idealnie. Henryk Sienkiewicz zmarł w 1916r. Paderewski na gruncie amerykańskim zaangażował się w tworzenie konkurencyjnej Polskiej Narodowej Komisji Wykonawczej. Piltz reprezentował tzw. „realizm”, który Dmowski wraz z osłabieniem pozycji Rosji coraz bardziej negował. A mimo to pozostawały obszary wspólnych działań.

Jednym z nich było zwołanie 11 -12 sierpnia 1917r. w Lozannie zjazdu przedstawicieli środowisk polskich. Wtedy właśnie zapadła decyzja, aby 15 sierpnia utworzyć Komitet Narodowy Polski z siedzibą w Paryżu. Przewodniczącym został Dmowski. Podzielono się pracą w poszczególnych stolicach europejskich. Wytyczono też cele Komitetu: reprezentacja spraw polskich w państwach sprzymierzonych, kierowanie sprawami politycznymi powstającej we Francji armii polskiej, opieka nad Polakami przebywającymi w państwach Ententy. Podjęto również starania o poszerzenie wpływów Komitetu wśród samych Polaków. Już 24 września władzę zwierzchnią Komitetu uznał Centralny Komitet Polski w Stanach Zjednoczonych, będący w owym czasie wpływową organizacją reprezentującą amerykańską Polonię. Paderewski został przedstawicielem KNP w USA. Wraz z rewolucją lutową (1917r.) w Rosji zmieniła się również postawa poszczególnych stolic europejskich. To dlatego m.in. Paryż uznał KNP. W samej Francji ostatecznie udało się Komitetowi uzyskać wpływ na kształt tzw. Błękitnej Armii i obsadę kadrową tej formacji. Jej dowódcą został w początkach października 1918r. gen. Józef Haller.

Forsowano również koncepcję przyszłych granic niepodległej Polski. Wprawdzie w 1918r. to polityczny konkurent Dmowskiego, Józef Piłsudski budował nad Wisłą zręby polskiej państwowości, ale mediacja Paderewskiego przyniosła kompromis. W ten sposób Komitet Narodowy Polski stał się niekwestionowanym strażnikiem polskich interesów w zachodnich stolicach. Jego głos był słyszalny i brany pod uwagę, co miało ogromne znaczenie podczas przygotowań do konferencji pokojowej, zakończonej się w czerwcu 1919r. podpisaniem traktatu wersalskiego. Wprawdzie KNP formalnie rozwiązał się już w kwietniu tr., ale zarówno Roman Dmowski, jak i inni współpracownicy Komitetu kontynuowali swoją misję, reprezentując na konferencji realnie istniejące państwo polskie.

dr Waldemar Brenda