Feliks Koneczny przez wiele lat PRL-u, celowo był usuwany z naszej przestrzeni publicznej przede wszystkim z powodu bezkompromisowego przedstawiania dziejów historycznych. Był uważany przez humanistów za jednego z najznakomitszych luminarzy nauki polskiej w historii.
Najlepszym potwierdzeniem powyższych słów, niech będzie opinia wygłoszona przez profesora z Moguncji, Antoniego Hilckmana:
„Koneczny to jeden z wielkich geniuszów rodzaju ludzkiego, jeden z tych, którzy wspólnemu dorobkowi Europy zapewnili głębokie przekonanie o trwałym osiągnięciu cywilizacyjnym, i którego nazwisko nie może pozostać nieznane i zapomniane”.
Feliks Koneczny urodził się w Krakowie 1 listopada 1862 roku, w ubogiej rodzinie mieszczańskiej. Rodzina Konecznego pochodziła z miasta Hranice na Morawach, przeniosła się do Księstwa Krakowskiego, ulegając szybkiej polonizacji. F. Koneczny ukończył elitarne gimnazjum św. Jacka w Krakowie. Następnie w 1888 roku, na Uniwersytecie Jagiellońskim, po obronie pracy pt. „Najdawniejsze stosunki Inflant z Polską”, uzyskał tytuł doktora filozofii. W 1890 roku Koneczny został oddelegowany z grupą uczonych przez Polską Akademię Umiejętności do Rzymu w celu przeprowadzenia badań w archiwach watykańskich.
W 1897 roku Koneczny podjął pracę w Bibliotece Jagiellońskiej jako kustosz. W tamtym czasie rozpoczął okres studiów nad historią Rusi, Rosji oraz Cerkwi. Ważną rolę odgrywały dodatkowe studia i prace nad historią i kulturą chanatów tatarskich. W 1920 roku otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Po dziewięcioletniej pracy w Wilnie działalność oraz poglądy endeckie (narodowe) Konecznego spowodowały konflikt z rządem sanacyjnym, w wyniku czego uczony musiał odejść z wileńskiej uczelni. Po wyjeździe z Wilna Koneczny został przeniesiony na emeryturę.
Twórczość Feliksa Konecznego jest zróżnicowana, ale skupiała się na filozofii historii. W wyniku wieloletnich studiów powstały prace naukowe, które dotyczyły „różnorodności cywilizacji”.
Na podstawie definicji uczonego cywilizacja jest „metodą życia zbiorowego”. Koneczny podkreślał ciągłą walkę między cywilizacjami wynikającą z odmiennych wartości etycznych, moralnych, które są pochodną różnych wierzeń religijnych. Trwałość cywilizacji jest aktem woli narodów, które tę cywilizację tworzą. Zawsze górą będzie cywilizacja bardziej żywotna, mająca przewagę inicjacyjną nad cywilizacją słabszą, często będącą w stanie degeneracji.
Koneczny wyselekcjonował 23 istniejące cywilizacje źródłowe, które wywierają wpływ na obecnie istniejące.
W czasach współczesnych według Konecznego istnieje siedem cywilizacji: bramińska, żydowska, chińska, turańska, bizantyńska, łacińska oraz arabska. Każda cywilizacja zdaniem Konecznego podlega stałym zasadom dziejowym:
- każda cywilizacja istnieje, póki jest w stanie rozwoju oraz dąży do ekspansji:
- dwie cywilizacje żyjące obok siebie, zaczynają rywalizować oraz prowadzą walkę o istnienie;
- nie ma syntezy między cywilizacjami, wszelkie mieszanki są zgubne;
- zasada najważniejsza, z której wynika „prawo praw” – nie można być cywilizowanym na dwa sposoby – zasady etyczne i moralne społeczności muszą pochodzić z jednej tylko cywilizacji.
F. Koneczny jako katolik, był zwolennikiem i krzewicielem wielkości oraz pierwszeństwa cywilizacji łacińskiej. Cywilizację łacińską, będącą wytworem Kościoła rzymsko-katolickiego uważa za wiodącą, która osiągnęła najwyższy poziom postępu, co potwierdza obecny prymat Europy.
Mimo zagrożeń ze strony cywilizacji bizantyńskiej (do której zaliczał Niemcy) oraz żydowskiej, był optymistą co do żywotności cywilizacji łacińskiej, po której stronie przemawiała przewaga moralna, etyczna oraz – co najważniejsze – duchowa.
Doktryna filozoficzna F. Konecznego jest wyzwaniem dla Europy tracącej swój kod cywilizacyjny.
Dorobek naukowy F. Konecznego jest znaczący. Prace naukowe są do dzisiaj podręcznikami na wielu uczelniach humanistycznych świata. Do znaczących publikacji F. Konecznego należy zaliczyć: „Prawa dziejowe”, „Cywilizacja bizantyńska”, „Cywilizacja żydowska”, „O wielości cywilizacji”, „O ład w historii”, „Polskie logos a ethos”, „Prawo w cywilizacji łacińskiej”, „Dzieje Rosji”, „Dzieje Polski”, „Świeci w dziejach narodu polskiego”.
Dwie publikacje F. Konecznego wywołały wiele polemik, co świadczy o ciężarze gatunkowym dzieł. Są to: „Cywilizacja bizantyńska” oraz „Cywilizacja żydowska”.
W „Cywilizacji bizantyńskiej” Koneczny ukazał bliskowschodnie oraz azjatyckie źródła cywilizacji, której pierwszym obrazem, było późne cesarstwo bizantyjskie. Największa rozbieżność w cywilizacji bizantyńskiej panuje między moralnością życia prywatnego, a publicznego oraz zależność religii od władzy państwowej (cezaropapizm). Do kręgu krajów cywilizacji bizantyńskiej Koneczny zalicza Niemcy. Nawet przyjęcie chrztu w X wieku przez Niemcy, uważa za powierzchowne.
F. Koneczny na wielu przykładach przedstawia tezę, że Niemcy szczególnie mentalnie zawsze byli poza Europą. Za główne argumenty potwierdzające jego tezę dotyczącą Niemiec uważa małżeństwo bizantyńskiej księżniczki Teofanii z cesarzem niemieckim Ottonem II w X wieku oraz przypomina długą walkę cesarstwa niemieckiego z papiestwem o prymat w Europie, a także reformację połączoną z wojnami religijnymi. Wydarzenia historyczne oraz współczesne są najlepszym potwierdzeniem teorii Konecznego.
Cechą cywilizacji bizantyńskiej jest siła fizyczna w utrzymaniu tzw. jednostajności w życiu społecznym. Wskazuje na brak w bizantyńskiej mentalności elementów mediacji i kompromisu na wzór rzymskiego Senatu, czy greckiej Agory (nawet w teorii). W zasięgu bizantynizmu znalazły się także państwo Osmanów oraz carska Rosja. Według Konecznego współczesnymi kontynuatorami bizatynizmu była III Rzesza niemiecka oraz Sowiety.
„Cywilizacja żydowska” drugie wielkie dzieło Konecznego, podobnie jak „Cywilizacja bizantyńska” zostało wydane w Londynie po śmierci autora. Największą zaletą „cywilizacji żydowskiej, jest szczegółowa analiza w powstaniu wyznania Mojżeszowego oraz jego rozbicie na frakcje, które jest widoczne w czasach współczesnych.
F. Koneczny przedstawia niejasną wizję mesjanizmu w wyznaniu Mojżeszowym, począwszy od stracenia Jezusa Chrystusa aż po czasy współczesne. Najbardziej powszechną obecnie wizją mesjanizmu w Judaizmie jest mesjanizm zbiorowy Izraela. Autor podkreśla zależność wszystkich aspektów życia wspólnoty od praw zawartych w Torze oraz późniejszych (czasy diaspory) komentarzy zawartych w Talmudzie (jerozolimski, babiloński). Największe kontrowersje oraz konflikty powstają na skutek niezgodności reguł obowiązujących wewnątrz wspólnoty w stosunku do obcych (gojów).
F. Koneczny ukazuje religię mojżeszową jako religię „szczepową”, ograniczoną obrzezaniem oraz innymi przepisami i rytami religijnymi, w przeciwieństwie do uniwersalnej nauki ewangelicznej.
Uniwersalizm chrześcijański zdaniem uczonego był najbardziej zwalczany przez synagogi, kahały, żydowskie skupiska kupieckie, a przede wszystkim przez rodzący się pod koniec XIX wieku światowy ruch syjonistyczny.
Najostrzejsze reakcje dotyczyły poglądów Konecznego w sprawie udziału inteligencji oraz finansjery żydowskiej w powstaniu komunizmu utopijnego oraz bezbożnego państwa bolszewików. Ocenę poglądów F. Konecznego, ułatwi zainteresowanym czytelnikom lektura niełatwych, ale fascynujących dzieł, które zachęcają do dalszych poszukiwań.
Mimo wyciszenia oraz usunięcia dzieł wielkiego filozofa z polskich uczelni oraz większości mediów, poglądy dotyczące „wielości cywilizacji’ są coraz bardziej znane w polskiej świadomości.
W 1945 roku w wieku 83 lat prof. F. Koneczny został powołany na katedrę uniwersytecką na UJ w Krakowie. Zmarł w Krakowie 19 lutego 1949 roku.
Na koniec chciałbym przedstawić słowa Konecznego, wygłoszone w 1927 roku podczas wykładu pt. „Polska między Wschodem a Zachodem”, będące zarazem testamentem uczonego:
„Polska albo będzie katolicką, albo jej nie będzie”.
Obecna walka Unii Europejskiej, realizującej bizantyński plan Niemiec z broniącą cywilizacji łacińskiej Polską oraz Węgrami, ukazuje starcie cywilizacji w sposób bardzo czytelny.
Henryk Pejchert
