Czytając wspomnieniowe refleksje Władysława Grabskiego na temat sprawowania przez niego urzędu premiera oraz ogólnego stanu naszego społeczeństwa i towarzyszących mu politycznych namiętnościach w połowie lat dwudziestych XX w., nie mogłem oprzeć się wrażeniu, że gdybym w czasach studiów miał zajęcia z ekonomii, a nie z ekonomii politycznej (tak, peerel to była całkiem inna epoka!), to zrozumiałbym z tej książki cokolwiek więcej. Bo książka – niczym zestawienie dokonane przez skrupulatnego księgowego – jest zapisem nie tylko targów politycznych, ale może bardziej pojęć i kwestii finansowo-ekonomicznych, z którymi rząd Władysława Grabskiego musiał się zmagać. Nawet gdy autor sięga do sejmowych sporów, nie daje się ponieść emocjom, aż dosyć monotonnie używając argumentów, które choćby ex post uzasadniłyby jego działania i przekonały oponentów. Merytorycznie książka na tym zyskuje. Ale pod względem tego, co zwykle jest atutem literatury wspomnieniowej – jednak traci.
A przecież Grabski to jedno z najważniejszych nazwisk międzywojennego dwudziestolecia. To człowiek obecny na kartach każdego, najbardziej nawet ogólnikowego podręcznika historii! Pochodził z wybitnie zaangażowanej w sprawy polskie rodziny. Jego brat – Stanisława Grabski to polityk, działacz społeczny i ekonomista. Siostra Zofia Kirkor-Kiedroniowa – działaczka polityczna, społeczna i oświatowa. Jeden z synów to Władysław Jan Grabski – znany pisarz, autor m.in. słynnej i godnej polecenia powieści historycznej z czasów pierwszych Piastów pt. „Saga o jarlu Broniszu”. Nie miejsce tu wymieniać zasługi i funkcję innych członków tej zacnej rodziny: ekonomistów, prawników, działaczy politycznych, także po 1945 r. Sylwetkę W. Grabskiego przybliżył nam nie tak dawno Henryk Pejchert w artykule pt. „Władysław Grabski – endecki polityk” (patrz: https://opinie.olsztyn.pl/historia/wladyslaw-grabski-endecki-polityk/).
Dość powiedzieć, że Grabski to polityk, który dwukrotnie stawał na czele rządu w dramatycznych okolicznościach. Ze względu na omawianą książkę, nas tu interesuje ten drugi epizod w jego życiu. W 1923 r., objąwszy ster rządów w II Rzeczypospolitej w momencie głębokiego kryzysu finansowego i politycznego, musiał się szarpać nie tylko z partyjną demagogią krajowych stronnictw, ale także z poważnymi perturbacjami na arenie międzynarodowej, do których przyczyniali się m.in. nasi zachodni sąsiedzi. Tytuł jednego z podrozdziałów doskonale oddaje dramatyzm sytuacji i podejmowanych decyzji: „Konieczności i możliwości”. To między tymi dwiema skrajnościami musiał funkcjonować ówczesny premier. A może inaczej? A może to codzienność każdego polityka, także naszych czasów?
A cóż Grabski? Wojna celna z Niemcami, kwestia konkordatu, dywersja na Kresach, relacje z mniejszościami narodowymi, kryzys ekonomiczny, naciski polityczne, protesty społeczne, reforma walutowa i powstanie Narodowego Banku Polskiego. To niezwykle fascynujący moment w naszej historii. I to, co w tym właśnie momencie bije z książki Grabskiego, pisanej wkrótce po rezygnacji z urzędu premiera w listopadzie 1925 r., a wydanej w 1927 r., gdy pełnił już funkcję rektora Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, to poczucie państwowotwórczej misji i znaczenie polskiej podmiotowości. Tej politycznej i tej finansowej. Niezależność! Są zdania, które aż uderzają, gdy konfrontujemy je ze znaną nam rzeczywistością ostatniego trzydziestolecia. I to jest chyba kolejny – obok poznania historii rządów Grabskiego i ich owocu, jakim był polski złoty – powód, dla którego warto tę książkę przewertować. Zachowując oczywiście krytyczny dystans i trzymając pod ręką słownik terminów ekonomicznych. Jedno i drugie z pewnością się przyda.
Zainteresowanych odsyłam do internetowych zasobów, gdzie można pobrać „Dwa lata pracy u podstaw państwowości naszej” na komputer bądź e-booka (https://polona.pl/item/dwa-lata-pracy-u-podstaw-panstwowosci-naszej-1924-1925,MTgwMDg1NTA/8/#info:metadata). Ale można też zakupić w księgarni wersję papierową. Współczesne wydanie gdzieś tam mignęło mi niedawno na księgarskich półkach.
dr Waldemar Brenda
Władysław Grabski, Dwa lata pracy u podstaw państwowości naszej (1924 -1925), Warszawa 1927.
