Reparacje od Niemiec dla Polski to też sprawa Warmii i Mazur! Straty polskich instytucji i organizacji, działających w regionie przed II wojną światową

W związku z notą dyplomatyczną rządu polskiego, wzywającą stronę niemiecką do wypłaty Polsce odszkodowań za straty poniesione w trakcie II wojny światowej (wystosowaną na podstawie raportu komisji kierowanej przez wiceszefa Ministerstwa Spraw Zagranicznych Arkadiusz Mularczyka), warto wspomnieć o naszym regionalnym kontekście tej sprawy, szczególnie w roku stulecia powołania do istnienia Związku Polaków w Niemczech.

Bez wątpienia, największą i najtragiczniejszą stratą było zamordowanie lub doprowadzenie do śmierci, przez Niemców, wielu wybitnych działaczy ruchu polskiego na Warmii, Mazurach i Powiślu, m.in. Bohdana Jałowieckiego (ostatniego konsula RP w Olsztynie), Seweryna Pieniężnego jr. (wydawcy i redaktora „Gazety Olsztyńskiej”), Franciszka Barcza, Bolesława Jeziołowicza, Ryszarda Knosały i Jana Mazy (nauczycieli w polskich szkołach na Warmii). Wielu Polaków, mieszkających na terenie dawnych Prus Wschodnich, jak też okupowanych ziem II Rzeczypospolitej, zostało przymusowo wcielonych do Wehrmachtu, wielu było represjonowanych za niesienie pomocy np. polskim jeńcom, robotnikom przymusowym czy więźniom obozów pracy. Niestety, zazwyczaj pomijane są przy tym straty majątkowe polskich instytucji i organizacji działających w naszym regionie przed II wojną światową, a wśród nich na wyszczególnienie zasługują:

1) „Dom Polski” w Olsztynie

W 1919 roku budynek Hotelu „Reichshof” został sprzedany za 500 tys. marek stronie polskiej, z przeznaczeniem na cele organizacyjne związane z plebiscytem, który miał się odbyć w lipcu 1920 roku. W części jego pomieszczeń urządzono wówczas biura Mazurskiego Komitetu Plebiscytowego. Następnie, do 1939 roku, mieściły się w nim polskie instytucje i organizacje działające na Warmii, m.in.:. szkoła, biblioteka i czytelnia, a także Związek Polaków w Niemczech i Hufiec Harcerski Rejonu Wschodniopruskiego. We wrześniu 1939 roku, wraz z wyposażeniem, został przejęty przez Niemców (meble i inne sprzęty przenosili do siedziby Gestapo pracownicy instytucji oraz polscy nauczyciele). Od 1922 roku miał w nim swoją siedzibę również polski Bank Ludowy, wspierający głównie polskie rolnictwo i rzemiosło w Prusach Wschodnich; w lipcu 1925 roku Jan Baczewski zdołał pozyskać z Banku Gospodarstwa Krajowego w Warszawie pożyczkę w wysokości 250 tys. zł, którymi zasilono środki obrotowe Banków Ludowych w: Olsztynie, Szczytnie, Kwidzynie, Sztumie oraz Złotowie; majątek został skonfiskowany na rzecz skarbu III Rzeszy (podobnie, jak Związku Polaków w Niemczech) we wrześniu 1939 roku, szacowana wysokość zgromadzonych środków to ok. 300 tys. marek (kwotę tę nie sposób potwierdzić w istniejących dokumentach).

2) Redakcja „Gazety Olsztyńskiej”

Dom wybudowany na olsztyńskim Stary Mieście z inicjatywy Seweryna Pieniężnego jr. za pieniądze kilku ośrodków – wydawców polskiej prasy w Niemczech (powstał w nim swoisty regionalny koncern prasowy i wydawniczy). Koszt jego budowy to ok. 90 tys. marek. We wrześniu 1939 roku sprzęt oraz wydrukowane egzemplarze „Gazety Olsztyńskiej” i polskich książek zostały przewiezione do siedziby Gestapo, a budynek – zburzony.

3) Konsulat RP w Olsztynie

Secesyjna kamienica przy ówczesnym Friedrich-Wilhelmplatz (dziś plac Konsulatu Polskiego) była wynajmowana przez stronę polską. We wrześniu 1939 roku wszelkie sprzęty z biura Konsulatu RP zostały przewiezione (jak powyżej) do siedziby Gestapo, a budynek, podobnie jak Dom Polski, zamknięty i opieczętowany.

4) polskie szkoły

15 placówek na Warmii i 1 na Mazurach funkcjonujące, poza 3 wyjątkami, w domach prywatnych, zostały ostatecznie zamknięte we wrześniu 1939 roku. To, czego nie przejęto w sposób „urzędowy”, zdarzało się, iż było plądrowane przez okolicznych mieszkańców.

To krótkie przedstawienie i wyliczenie szkód na polskim majątku w naszym regionie pozwala wykazać kwotę co najmniej 1 miliona ówczesnych marek – nie zapominajmy o tym i popierajmy starania rządu Prawa i Sprawiedliwości o uzyskanie dla Polski reparacji od Niemiec za starty poniesione w okresie II wojny światowej.

Radosław Nojman

kanclerz
Ruchu Społecznego im. Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego
na Warmii, Mazurach i Powiślu