Trzeci artykuł na temat bogatej twórczości prof. Feliksa Konecznego będzie poświęcony drugiemu wybitnemu dziełu, „Cywilizacji żydowskiej”.
„Cywilizacja żydowska”, podobnie jak „Cywilizacja bizantyńska”, była rozwinięciem wcześniejszego dzieła „O wielości cywilizacji” i według wielu historyków stanowią jedną całość oraz fundament stanowiska Konecznego.
Koneczny jest jednym z najbardziej znanych filozofów historii, zajmujących się losem, dziejami oraz prawami, które kierują losami ludzkości. „ Cywilizację żydowską” Koneczny pisał selektywnie w latach 30. poprzedzających wybuch II wojny światowej. Koneczny pisał wiele prac równolegle, oprócz pozycji książkowych pisał artykuły naukowe do periodyków krajowych i zagranicznych. Ostatecznie „Cywilizacja żydowska” została ukończona podczas wojny w 1943 roku, w ścisłej konspiracji na przedmieściach Krakowa. Wielkie zasługi w przewiezieniu rękopisów dzieł „Cywilizacji bizantyńskiej” i „Cywilizacji żydowskiej” przez granicę okupowanej Polski przez sowietów, oprócz wielu anonimowych osób, należą się Jedrzejowi Giertychowi, przedwojennemu działaczowi Endecji.
Nie można zapominać o osobach, które przygotowywały często chaotyczne rękopisy oraz maszynopisy rękopisów Konecznego do druku. Nad całą pracą , szczególnie nad korektą w Londynie czuwała Maria Giertych, żona Jędrzeja Giertycha. Od 1945 roku Jędrzej Giertych kilkakrotnie przekraczał granicę na lewych dokumentach sprowadzając członków rodziny do Wielkiej Brytanii, przy okazji organizował oraz kanały przerzutu rękopisów Konecznego.
Wyjątkowość dzieła jest niesamowita, ukazuje genezę religii i kultury żydowskiej od czasów prehistorycznych znajdujących się w Starym Testamencie, aż do narodzin syjonizmu oraz do rozbicia mesjanizmu religijnego na korzyść mesjanizmu materialnego (konsumpcyjnego). Stary Testament Koneczny analizował nie pod kątem teologicznym, lecz skupił się na świeckim wymiarze świętych ksiąg. Koneczny rozpoczął analizę od podkreślenia znaczenia Tory, czyli prawa regulującego podstawowe zasady współżycia społecznego oraz stosunku do Boga.
Uczony ukazuje różne etapy ewolucji w religijności semickiej (żydowskiej). Podzielił religie żydowską (semicką) na trzy podstawowe części: monoteizm, monolatria oraz polteizm. Powyższe kierunki miały wpływ na powstanie w średniowieczu ostatecznej wersji kabały oraz na ziemiach polskich (XVIII w.) chasydyzmu (chasidut – pobożny). Koneczny wielokrotnie w swoim dziele przypomina o błędnym stosowaniu terminu Semici, tylko do Żydów, chociaż termin pochodzi od biblijnego Sema (syn Noego).
Do Semitów Koneczny zaliczał ludy żyjące w starożytności na Bliskim Wschodzie: Żydów, Arabów, Fenicjan, Asyryjczyków oraz Babilończyków). Termin antysemityzm stosowany tylko w stosunku do Żydów jest fałszywy z powodów metodologicznych. Podobnie z terminem, judaizm który jest do określenia wszystkiego co żydowskie najczęściej do określenia religii.
Koneczny podkreśla że judaizm powinien być wymieniany w kontekście dorobku kulturowego oraz filozoficznego Żydów na przestrzeni czasów. Ciekawe jest to że znaczenie słowa judaizm, podziela niezależnie od Konecznego wielu myślicieli żydowskich. Profesor dokonał oceny etymologicznej, historycznej określenia Boga w religii żydowskiej (Wyznanie Mojżeszowe): El, Ilu, Il, Elohim (l. mnoga), Jahwe oraz Adonai.
Koneczny dla określenia religii żydowskiej, używa terminu, Wyznanie Mojżeszowe, taka była też stosowana nazwa na przestrzeni dziejów Polski. Powstanie monoteistycznej formy namiastki narodu żydowskiego Koneczny utożsamia z działalnością Abrahama, kiedy religia zaczęła przyjmować wymiar „religii szczepowej”, uzależnionej od obrzezania oraz pochodzenia potomstwa od matki żydówki.
Okres niewoli egipskiej zakończony wyprowadzeniem grupy Izraelitów do Ziemi Obiecanej podczas którego doszło do zawarcia przymierza z Bogiem na Górze Synaj (Dekalog). Koneczny opisując czasy Mojżesza przedstawia koncepcję monoteizmu żydowskiego jako punkt obrony przed politeizmem sąsiadów.
Prawa moralne w narodzie żydowskim przybrały ostateczny kształt w czasach Wielkiego Izraela w epoce królewskiej (Saul, Dawid, Salomon). Koneczny podkreśla, że epoka królewska skorygowała egoistyczne dążenia do stworzenia „Wielkiego Izraela” od Egiptu do Eufratu. Zamiast spełnienia snu i wydumanych przepowiedni nastąpił podział królestwa na dwa państwa oraz późniejsza niewola babilońska ze zniszczeniem pierwszej świątyni (Salomona).
Obok okresów żarliwej wiary w Jahwe, zdarzały się okresy bałwochwalstwa w IX w. p. Ch, groziło nawet odejście od Jahwe na rzecz kultu Baala, okres zawirowań trwał do VI w. p. Ch. Nawet w kapłańskim pokoleniu Lewiego (Lewici) zdarzały się odstępstwa od prawdziwej wiary w Jahwe.
Koneczny kategorycznie odrzucił pojęcie „narodu wybranego”, które było i jest lansowane w sposób samozwańczy przez Żydów. Koneczny na potwierdzenie swoich wywodów przytacza słowa oraz fakty z życia proroka Jeremiasza, który przeżył upadek Jerozolimy (597 – 537 r. p. Ch.) w wyludnionej Palestynie nadal głosił konieczność życia w wierze. Za swoje słowa został ukamieniowany przez swoich rodaków w egipskiej diasporze.
W krótkim okresie odzyskania niepodległości po powstaniu machabejskim oraz panowaniu dynastii Hasmonejskiej ( 140 r.p. Ch. – 63 r p. n.Ch.) wg. Konecznego cywilizacja żydowska zaczęła nabierać cech sakralnych. Podstawową cechą sakralności cywilizacji jest przesiąkanie zycia codziennego (świeckiego) dogmatyką religijną. Sakralizm, cywilizacja żydowska uzyskała zdaniem Konecznego ze wzrostem znaczenia ugrupowania religijnego faryzeuszy, którzy wszystkie aspekty życia codziennego uzależniali od nakazów i zakazów religijnych. Faryzeusze pojawili się w okresie powstania Machabeuszy skierowanego przeciwko tyranii hellenistycznej. Po utracie niepodległości po wejściu Legionów Pompejusza, znaczenie faryzeuszy wzrosło jako obrońców wiary.
Jezus Chrystus często wytykał fałsz i obłudę faryzeuszy. Koneczny podkreślał, że już w czasach Jezusa Chrystusa Żydzi odchodzili od Przymierza z Bogiem. Koneczny zwracał uwagę na znaczenie szkół faryzejskich, skupionych wokół mistrza (rabboniego), który komentował biblijną Torę oraz wyjaśniał zasady przestrzegania prawa w życiu codziennym. Po upadku Jerozolimy w wyniku wojny z Rzymem (63 – 73 r. ) ci co przeżyli, unikając rzezi z rąk legionistów, udali się na wygnanie tworząc diaspory.
W tamtym czasie istniały dwie diaspory, które miały ogromny wpływ na późniejsze dzieje cywilizacji żydowskiej. Były to wspólnoty Żydów w Aleksandrii oraz w Rzymie. Koneczny podkreślał znaczenie diaspory w Aleksandrii znanej z powstania Septuaginty (tłumaczenie Starego Testamentu na grecki), ale przede wszystkim ze słynnej szkoły Filona, który stworzył podstawy późniejszego odejścia od ortodoksji. Diaspora rzymska stworzyła oraz rozwinęła fundamenty późniejszej potęgi finansowej!
W innych ośrodkach żydowskiej myśli religijnej w miejsce zniszczonej drugiej świątyni (Heroda) zaczęły pojawiać się synagogi, czyli domy modlitwy.
Na Bliskim Wschodzie w różnych szkołach rabinicznych powstawały dwa dzieła, które zdaniem Konecznego zastąpiły samą biblię (Stary Testament). Tymi pozycjami były, Talmud Jerozolimski oraz Babiloński, które stanowiły komentarze do Tory oraz instruktaż jak zachować odrębność w świecie gojów (niewiernych). Talmud był trzymany w ukryciu ze względu na stosunek do ludzi wśród których żyli Żydzi z diaspory.
Koneczny uważa Talmund za jedną z podstawowych przyczyn późniejszych napięć społecznych między diasporą a chrześcijanami. Z biegiem czasu Talmud, jak podkreśla Koneczny, ze swoimi coraz nowszymi komentarzami staje się prawem zwyczajowym. W Tyberiadzie oraz Cezarei powstaly dwie szkoły egzegezy zwane „Wielką Synagogą”, pilnujące zgodności nauki Talmudem, Tora coraz bardziej pozostawała w cieniu! Talmud, który „ opasał człowieka od stóp do głów, od najpierwszej młodości aż do końca jego życia, we wszystkich najdrobniejszych szczegółach codziennego życia” (Koneczny). Koneczny podkreśla destrukcyjną kazuistykę Talmudu, która hamuje rozwój inicjatywy myśli i postępu, dodaje także jest zaprzeczeniem szkoły Filona z Aleksandrii.
Koneczny zwrócił uwagę na ważną rzecz, którą powinni zająć się historycy myśli ekonomicznej. Diaspora rzymska od czasów cesarza Augusta Oktawiana zaczęła opanowywać sektor finansowy wczesnego cesarstwa, wykorzystując doświadczenia w tej dziedzinie Asyryjczyków oraz Fenicjan. Jednak sukces diaspory tkwił w umiejętności przewidywania przeciw działań gospodaczych podczas przesileń, polegało to na przenoszeniu ośrodka dyspozycyjnego w inną cześć (bezpieczniejszą) ówczesnego świata. Koneczny podaje przykłady: po upadku Rzymu do Bizancjum i państw arbskich, po upadku Hiszpanii arabskiej do Porty Osmańskiej, przykłady można mnożyć! Za życia autora dwoma największymi bastionami finansjery żydowskiej są dwie diaspory: nowojorska oraz londyńska.
Poważne próby otwarcia się komentarzy Tory na neoplatonizm oraz arystotelizm miały miejsce w Hiszpanii okupowanej przez Arabów, za sprawą wybitnego humanisty Mojżesza ben Majmonidesa (1135 – 1204), próby zakończyły się niepowodzeniem. Ale duch Majmonidesa przetrwał do dziś w wielu szkołach rabinackich diaspory. Od XVI wieku ciężar studiów nad talmudem oraz jego skrótami szulchanami, przeniósł się do Polski. Polscy rabini uchodzili za najlepszych ekspertów w diasporach europejskich.
Koneczny podkreśla że spokój oraz największa autonomia jaką się cieszyli Żydzi w Polsce (Kahały) od panowania Kazimierza Wielkiego (XIV w,) aż do wybuchu II wojny światowej. Żydzi sami Polskę (Polin) nazywali rajem oraz krainą „mlekiem i miodem płynącą”. Na początku XIII wieku pojawiła się w diasporze kabała, zdaniem Konecznego był to kierunek filozoficzny ocierający się o religię mojżeszową. Obserwatorzy widzieli w kabale magię oraz czarnoksięstwo mające zasłonić prawdziwe cele diaspory.
Koneczny uważa, przedstawiając zawiłą analizę że powstanie Kabały miało związek z powstaniem abecadła hebrajskiego w środowisku rabinów aszkenazyjskich. Pod wpływem tradycji greckiej (Szkoła Pitagorejska), talmudyści przyswajali sobie zasadę gematrii która polegała na różnych działaniach liczbami, wyrażonymi również przez litery. Czyli mówiąc bardziej współcześnie: „Gematria polega na wydobywaniu z liter alfabetu hebrajskiego, branych jako cyfry, pewnych znaczeń określających różne wiadomości ukryte” (Róża Saronu). Oprócz gematrii istnieją, wg. Konecznego, jeszcze dwie metody kabalistyczne wydobywanie tajemniczego sensu z Pisma św. oraz zamiana, przestawianie liter w celu tworzenia nowych wyrazów. Podstawowe zasady kabały są zawarte w Księdze Jecirah (Klucz Kabały). Kabała bardziej jest zbliżona do pewnych elementów logiki oraz kryptologii.
Największe animozje pomiędzy przedstawicielami cywilizacji żydowskiej, a miejscową ludnością powstawały w wyniku niezgodności reguł obowiązujących wewnątrz wspólnoty, a stosunkiem do obcych (gojów). Koneczny nazywał taki stan, podwójną etyką stosowaną według potrzeb i zamierzonych celów! Bardzo często osoby zadłużone u żydowskich bankierów wywoływały tumulty pod pozorem konfliktów religijnych. W Polsce szybko wszystko wracało do normy po interwencji służb porządkowych królewskich lub miejskich. W innych miejscach Europy kończyło się masakrą i wygnaniem!
Chociaż Koneczny nie był entuzjastą polskiej największej diaspory żydowskiej w Europie, podkreślał że było to możliwe tylko dzięki „złotej wolności” szlacheckiej oraz głębokiej wrażliwości chrześcijańskiej. Trudno nie przyznać racji polskiemu uczonemu. Koneczny często dawał do zrozumienia, jeżeli istniała wrogość względem diaspory w Polsce, wynikała ona nie z uprzedzeń; rasowych czy religijnych lecz powodem była niesprawiedliwość ekonomiczna oraz podwójna (fałszywa) etyka społeczna! Sytuacja antagonizmu międzycywilizacyjnego, zdaniem Konecznego zaostrzyła się w momencie wystąpienia Teodora Herzla (1850 – 1904) z ideą powołania Światowej Organizacji Syjonistycznej na I Kongresie Syjonistycznym w Bazylei (!879r.). Głównym celem syjonistów była budowa państwa Izrael na biblijnych terenach.
Jednak polscy syjoniści zgromadzeni w różnych organizacjach byli przeciwni odbudowaniu państwa Polskiego. Syjoniści prowadzili działania w celu postania państwa żydowskiego na wschodzie pod nazwą Judeopolonia. Na dowód tego Koneczny podaje publikacje z Wiednia (1815) autorstwa Natana Birmbauma „Den Ostjuden ihr Recht” w której jest mowa o złożeniu państwa żydowskiego między Niemcami a Rosją. To była zapłata setki lat spokojnego życia na polskiej ziemi, z bólem podkreśla Koneczny!
Działania antypolskie ciągnęły się aż do Wersalu. Dopiero fakty dokonane przez polską delegację na konferencji pokojowej oraz polski oręż na wschodzie odsunął mrzonki syjonistów. W historii miały miejsce sytuacje w których diaspora zdradzała Polskę współpracując z najeźdźcą (potop szwedzki, powstania narodowe, wojna polsko – bolszewicka 1920 r., walka z polskim powojennym podziemiem – UB.).
„Cudem nad Wisłą” wg. Konecznego należy nazwać walkę 7 pokoleń Polaków o wolną Polskę mimo wielu przeciwieństw i zagrożeń!
Wiele osób nieprzychylnych Konecznemu stara się zarzucić uczonemu bierność podczas holokaustu w czasie wojny. Koneczny skończył „Cywilizację żydowską” w 1943 roku, Niemcy pod koniec 1942 roku rozpoczęli wdrażać „ostateczne rozwiązanie” kwestii żydowskiej. Do 1943 roku w Auschwitz, niemieckim obozie śmierci ginęli w większości Polacy. Po za tym, 81 letni Koneczny tworzący na przedmieściach Krakowa słyszał zapewne jedynie o martyrologii Polaków (profesorowie UJ), przypominał o tym stojący Krzyż na żwirowni (Auschwitz) usunięty na skutek protestu diaspory!
Koneczny pod koniec swojego dzieła podkreślał że diaspora potrafi puścić w niepamięć wiele krzywd swoim oprawcom (Niemcy, Rosja) w imię przyszłych interesów!
Po dwóch wydaniach „Cywilizacji żydowskiej” przez Wydawnictwo Ojczyzna, ukazała się seria elegancko wydanych dzieł prof. Feliksa Konecznego wydana przez Wydawnictwo Antyk Marcin Dybowski jako Reprint Wydawnictwa Towarzystwa Imienia Romana Dmowskiego. Koneczny który miał zniknąć ze świadomości Polaków nadal jest obecny w coraz większym kręgu myśli i świadomości polskiej! Zachęcam po sięgnięcie po te wspaniałe świadectwa naszej polskiej tożsamości!
Henryk Pejchert
