Kilka dni po 612. rocznicy bitwy pod Grunwaldem, w której połączone wojska polsko-litewskie (z królem Władysławem II Jagiełłą i wielkim księciem Witoldem na czele), wspierane przez Tatarów, Rusinów oraz śląskich i czeskich najemników, pokonały siły zbrojne Zakonu Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie (zwanego Krzyżackim) oraz jego „gości” z Europy Zachodniej, z wielkim mistrzem Ulrykiem von Jungingen na czele, warto wskazać pewne dość mało znane miejsce, nierozerwalnie związane z tym przesławnym, zwycięskim bojem.
Naród, który traci pamięć, przestaje być Narodem
– staje się jedynie zbiorem ludzi, czasowo zajmujących dane terytorium.
Marszałek Józef Piłsudski
Batalia grunwaldzka z 15 lipca 1410 roku, obok odsieczy wiedeńskiej i pokonania Turków w 1683 roku oraz przegnania Sowietów w 1920 roku, rozpoczętego zwycięstwem na przedpolach Warszawy, stanowi jedno z trzech najważniejszych victorii oręża polskiego, stąd nie powinno dziwić, że przedstawiciele władz i obywatele II Rzeczypospolitej chcieli je godnie upamiętnić. Z uwagi na fakt, iż pole bitwy, rozciągające się pomiędzy miejscowościami Grunwald – Stębark – Łodwigowo, w okresie międzywojennym leżało w Prusach Wschodnich (na terytorium państwa niemieckiego – najpierw tzw. Republiki Weimarskiej, a później III Rzeszy), wzniesienie na nim pomnika i obchodzenie kolejnych rocznic było niemożliwe. Po poszukiwaniach odpowiedniego miejsca na lokalizację monumentu wybór padł na przygraniczną wieś Uzdowo (w powiecie działdowskim) – przemawiała za tym odległość niespełna 20 km od pola historycznej bitwy oraz wzmianka, że miejscowość w lipcu 1410 roku znalazła się na trasie przemarszu polskich oddziałów.
Pomnik poświęcony Bohaterom bitwy pod Grunwaldem został odsłonięty w Uzdowie dnia 12 lipca 1931 roku. Monument, w formie wysokiej kolumny z herbem przedstawiającym połączone godła Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, wieńczyła charakterystyczna rzeźba orła w koronie, dzierżącego w szponach miecz. Przez kolejnych osiem lat, w lipcu, odbywały się pod nim uroczystości upamiętniające kolejne rocznice zwycięstwa oraz osoby walczących i poległych rycerzy, z udziałem władz lokalnych, a nierzadko również państwowych. Ostatnie obchody, połączone z manifestacją patriotyczną, miały miejsce latem 1939 roku – z uwagi na wzrost napięcia pomiędzy II Rzeczpospolitą i III Rzeszą oraz bliskość granicy polsko-niemieckiej, miały one już wyraźnie charakter mobilizujący do walki. Monument, zburzony przez Niemców w pierwszych dniach II wojny światowej (Wehrmacht zajął Uzdowo 2 września 1939 roku), przez lata nie doczekał się odnowienia (władze tzw. Polski Ludowej mogły organizować obchody rocznicowe już na autentycznych polach bitwy). Dopiero w 2008 roku, dzięki inicjatywie i staraniom mieszkańców, zrekonstruowany pomnik zwycięstwa grunwaldzkiego w Uzdowie został ponownie odsłonięty.
Pamiętajmy o zwycięskich Bohaterach bitwy pod Grunwaldem (takich, jak król Władysław Jagiełło, wielki książę Witold czy rycerze: Zawisza Czarny z Garbowa, Zyndram z Maszkowic, Paweł z Wrocimowic, Zbigniew Oleśnicki oraz Mszczuj ze Skrzynna), choć upłynęło od niej już ponad sześć wieków…
Radosław Nojman
prawnik, pasjonat historii i krajoznawstwa, działacz społeczno-polityczny oraz publicysta
