Środa 14 czerwca 2023r. to kolejny dzień wizyty studyjnej grupy niemieckich studentów i naukowców w Warszawie w ramach projektu „Kto był katem, a kto ofiarą?”, finansowanego ze środków NIW CRSO w ramach programu NOWE FIO.
Tego dnia zaplanowaliśmy spacer pod hasłem „Warszawa Żydowska” (Jewish history and the Warsaw Ghetto tour).
Wycieczka obejmowała przedwojenne życie żydowskie w Warszawie, historię warszawskiego getta oraz obecne odrodzenie społeczności żydowskiej. Na wstępie trochę czasu spędziliśmy na Placu Zamkowym i przespacerowaliśmy się uliczkami Starówki, zwracając uwagę na to, że została odbudowana z ruin, a obecnie stanowi naszą dumę i ulubione miejsce spotkań nie tylko Warszawiaków, ale też turystów z całego świata.
Start głównej części wycieczki znajdował się z kolei na Placu Grzybowskim, gdzie zachowały się obiekty z czasów, gdy Warszawa była domem największej po Nowym Jorku społeczności żydowskiej oraz światowym centrum kultury jidysz. Nasi goście dowiedzieli się m.in., że kiedy chasydzi żyli razem z socjalistami, powstał język esperanto, a Izaak Bashevis Singer, przyszły noblista, napisał swoje pierwsze opowiadania. Plac Grzybowski to miejsce żydowskiego życia także dzisiaj – nieopodal stoi jedyna zachowana, przedwojenna synagoga oraz siedziba gminy żydowskiej.
Następnie wraz z naszymi gośćmi zwiedziliśmy obszar getta warszawskiego, w którym zamknięto prawie pół miliona Żydów. Poznaliśmy historię głodu i śmierci, ale także kwitnącej kultury, mody i miłości. Przeszliśmy przez teren walk powstania w getcie warszawskim w 1943 r. – pierwszego zbrojnego, cywilnego oporu przeciwko nazistom w okupowanej Europie – do miejsca, skąd wagony odjeżdżały do obozów zagłady.
Po drodze zwróciliśmy też uwagę na takie obiekty jak ul. Próżna (jedyna zachowana ulica żydowska), Synagoga Nożyków, siedziba gminy żydowskiej, pozostałości muru getta, dawny żydowski szpital dziecięcy, instalacja upamiętniająca kładkę na Chłodnej (jeden z pomników getta), teren walk Powstania w Getcie Warszawskim, Muranów, czyli osiedle-pomnik wybudowane na gruzach getta, Pomnik Bohaterów Getta Warszawskiego, Miła 18 – pomnik stojący nad bunkrem, gdzie znajdowała się kwatera dowództwa Żydowskiej Organizacji Bojowej oraz szlak pamięci, który prowadzi na Umschlagplatz – miejsce deportacji m.in. do Treblinki. Było to symptomatyczne, bo właśnie Treblinkę mieliśmy w planach odwiedzić kolejnego dnia.
Warszawę w tej perspektywie pokazywał nam licencjonowany przewodnik, Paweł Szczerkowski. Ten wybór okazał się przysłowiowym „strzałem w dziesiątkę”. Jego olbrzymia wiedza, zaangażowanie, takt i perfekcyjny język angielski sprawiły, że grupa wręcz chłonęła informacje, zadawała pytania i pokonywała – mimo zmęczenia – kolejne kilometry trasy.
Po krótkim odpoczynku i chwili na refleksję przyszedł czas na dwa warszawskie muzea – Polin i Muzeum Powstania Warszawskiego. Szczególnie to ostatnie zrobiło na naszych gościach z Niemiec olbrzymie wrażenie. Znów pojawiło się mnóstwo pytań i mnóstwo ważnych odpowiedzi. Chętni mogli też udać się Cmentarz Żydowski przy ul. Okopowej. Jest to jedna z największych nekropolii żydowskich w Europie i największa w świecie kolekcja sztuki żydowskiej.
Można powiedzieć z całym przekonaniem, że środa była prawdziwą „żywą lekcją historii”, ważną zarówno dla nas, Polaków, jak i dla Niemców.
A. Markowska
Stowarzyszenie „Patria Nostra”
