Szef Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) Tedros Adhanom Ghebreyesus powiedział,że koronawirus może być określany jako pandemia. Czym jest pandemia? kiedy ostatni raz ją ogłoszono?
Pandemią nazywa się epidemię choroby zakaźnej w różnych środowiskach na dużym obszarze. Występuje na różnych kontynentach w tym samym czasie.
Pandemie są częścią historii ludzkości. Jedną z najwcześniejszych odnotowanych datuje się na 1580 rok. Od tego czasu co najmniej cztery pandemie grypy miały miejsce w XIX wieku, a trzy w XX wieku – podaje Centers for Dieseas Control and Prevention.
Pandemia grypy zwanej hiszpanką, która przetoczyła się przez świat w latach 1918-1919 uznawana jest powszechnie za najcięższą w najnowszej historii. Szacuje się, że wirus zainfekował 500 mln. ludzi na całym świecie. Na grypę zachorował niemal co trzeci mieszkaniec ziemi. Liczba ofiar śmiertelnych nie jest dokładnie znana. Szacunki podają, że z powodu hiszpanki i powikłań, które wywołała, mogło umrzeć nawet 50 mln ludzi. To była największa pandemia w historii świata, jeśli chodzi o liczbę zarażonych i zmarłych w jej wyniku. W 1919 r. pandemia ustąpiła, ale wirus H1N1 krążył sezonowo.
Hiszpanka z lat 1918-1919 miała wyjątkowe objawy u zarażonych. W poważnych przypadkach jej ofiary cierpiały na silne bóle głowy i ciała oraz gorączkę; ich twarze stawały się niebieskie lub czarne, co było znakiem sinicy, kaszleli też krwią i krwawili z nosa. Śmierć następowała zwykle na skutek ataku bakterii na płuca, co sprawiało, że te niezbędne do życia organy zamieniały się w worki cieczy i w konsekwencji topiły pacjenta. W przypadku większości chorych atak trwał 2-4 dni. Zgon mógł jednak także nastąpić nagle: pojawiały się opowieści o ludziach, którzy nagle upadali i umierali, albo rozpoznawano u nich chorobę, a oni ulegali jej w ciągu kilku godzin.
Epidemia sprzed 100 lat do dziś bywa wykorzystywana politycznie. W trakcie wojny polsko-bolszewickiej straty z powodu zarazy wśród jeńców bolszewickich w Polsce wyniosły ok. 25 tys. na ogółem 85 tys. co dla współczesnej Rosji jest pretekstem do wysuwania tez o rzekomym zagłodzeniu tych jeńców przez Polaków. Teza ta jest elementem rosyjskiej narracji „anty-Katynia” – rzekomych mordów popełnionych na rozkaz władz RP 20 lat co spowodowało (wg Rosjan) „sprawiedliwą” zemstę na polskich oficerach w czasie II wojny światowej (Katyń i inne miejsca zbiorowych zbrodni).
Grypę powszechnie zwano „hiszpanką”, w Polsce natomiast czasem też „wołynką” lub „ukrainką”, ale tak naprawdę przywędrowała ona do Europy ze Stanów Zjednoczonych lub z Chin. Jedni badacze wskazują bowiem jako pierwotne ognisko choroby Fort Riley w stanie Kanas, skąd ruszali amerykańscy żołnierze na front zachodni Wielkiej Wojny. Inni twierdzą, że to z chińskiego miasta Kanton wraz z sprowadzanymi stamtąd robotnikami choroba przywędrowała na Stary Kontynent.
Najgorzej było w tzw. ciepłych krajach. W Indiach na grypę zmarło 5 proc. ludności, na Tahiti 14 proc., a na wyspach Samoa aż 20 proc. populacji. W państwach wysoko rozwiniętych było już lepiej. W USA hiszpanka pochłonęła 675 tys. mieszkańców, we Francji 400 tys., a w Wielkiej Brytanii 250 tys. Nie ma pełnych danych dotyczących Rosji czy państw centralnych. Wiadomo jednak że sztab niemiecki wskazywał, że przyczyną niepowodzenia wiosennej ofensywy w 1918 roku było przede wszystkim zachorowanie na grypę niemal miliona żołnierzy.
Z powodu hiszpanki śmierć poniosło wielu bohaterów wojennych, jak np. as lotnictwa kanadyjskiego John Henry McNeaney. Choroba zabiła również walczącego na froncie następcę włoskiego tronu, księcia Humberta Sabaudzki oraz prezydenta Brazylii Rodriguesa Alvesa.
Podobnie jak na całym świecie, hiszpanka w Polsce nie oszczędzała ani biednych, ani bogatych. Zachorowała na nią m.in. pisarka Maria Dąbrowska, generał Kazimierz Sosnkowski i biskup grekokatolicki Andrzej Szeptycki. Duża śmiertelność była na wsiach. Do grupy szczególnie narażonych należeli lekarze i księża, którzy nie zaprzestali posługi u chorych. Dochodziło nawet do sytuacji, że w pewnym momencie brakowało kapłanów do odprawienia mszy żałobnych. Podobnie nie miał kto chować zmarłych, gdyż kolejną grupą wysokiego ryzyka byli grabarze. Ci, którzy się ostali wraz z karawaniarzami domagali się wyższych opłat, na które nie wszystkich było stać.
W 1957 r. w Azji Wschodniej pojawia się wirus AH2N2. Wówczas pandemia według szacunków spowodowała śmierć 1,1 mln ludzi na całym świecie. Wirus zniknął ok. 10 lat później.
W 1968 r. wykryty w Chinach wirus grypy AH3N2 ogarnął świat. Zmarło wówczas ok. 1 mln ludzi na całym świecie. Wirus nadal krąży jako grypa sezonowa.
Wiosną 2009 roku pojawił się nowy wirus grypy AH1N1. Wykryto go najpierw w Stanach Zjednoczonych, a następnie szybko rozprzestrzenił się na całym świecie. Stwierdzono, że pochodzi od świń.
Podczas tej pandemii na całym świecie w pierwszym roku rozpowszechnienia wirusa zmarło od ok. 150 tys. do 575 tys. osób. Światowa Organizacja Zdrowia ogłosiła ogólnoświatową pandemię w sierpniu 2010 r. Wirus AH1N1 nadal krąży jako grypa sezonowa.
Jan Nowak
