Najchętniej czytany konserwatywny portal Warmii i Mazur
16 maja 2022, poniedziałek
  • Kontakt
Opinie Olsztyn
  • Olsztyn
  • Warmia i Mazury
  • Historia
  • Kultura
  • Media
  • Polityka
  • Społeczeństwo
Brak wyników
Zobacz wszystkie wyniki
Opinie Olsztyn
  • Olsztyn
  • Warmia i Mazury
  • Historia
  • Kultura
  • Media
  • Polityka
  • Społeczeństwo
Brak wyników
Zobacz wszystkie wyniki
Opinie Olsztyn

Szlakiem przedwojennych, polskich szkół na Warmii (cz. 4)

Radosław Nojman
31 października 2020
Historia
Czas czytania (około): 9 minut
0
A A
Polskie Szkoły na Warmii cz 4

Dzieje nowoczesnego szkolnictwa polskiego na Warmii i Mazurach, przed II wojną światową stanowiących część niemieckiej prowincji Prusy Wschodnie, sięgają okresu plebiscytu, przeprowadzonego w 1920 roku. Porażka plebiscytowa nie osłabiła dążeń polskiej mniejszości narodowej do posiadania własnych szkół, czego wyrazem było powołanie, dnia 11 listopada 1921 roku w Olsztynie, Polsko-Katolickiego Towarzystwa Szkolnego na Warmię, z księdzem Karolem Langwaldem i Janem Baczewskim na czele.

Naród, który traci pamięć, przestaje być Narodem
– staje się jedynie zbiorem ludzi, czasowo zajmujących dane terytorium.
Marszałek Józef Piłsudski

Momentem przełomowym w tej kwestii stało się uchwalenie (31 grudnia 1928 roku) przez pruski parlament (Landtag) „Ordynacji dotyczącej uregulowania szkolnictwa dla mniejszości polskiej w państwie pruskim”. Potwierdzenie przez rząd oraz wejście w życie tego aktu normatywnego, dnia 21 lutego 1929 roku, otworzyło drogę wspomnianemu wyżej Towarzystwu do zorganizowania polskich szkół: 15 na Warmii – w Brąswałdzie, Chaberkowie, Gietrzwałdzie, Giławach, Jarotach, Lesznie, Nowej Kaletce, Olsztynie, Pluskach, Purdzie, Skajbotach, Stanclewie, Unieszewie, Worytach i Wymoju (wszystkie miejscowości w dzisiejszym powiecie olsztyńskim) – oraz jednej na Mazurach – w Piasutnie (powiat szczycieński). Istnienie i funkcjonowanie prywatnych placówek oświatowo-wychowawczych napotykało na utrudnienia i ataki ze strony niemieckiej, stąd ich utrzymanie wymagało wielu starań i dodatkowego zaangażowania, głównie nauczycieli. Ostateczny kres ich działalności, podobnie, jak innych organizacji ruchu polskiego w regionie, przyniósł atak III Rzeszy na naszą Ojczyznę (1 września 1939 roku).

Kontynuując cykl, przedstawiam informacje, dotyczące „podstawówek” z polskim językiem nauczania, działających w okresie międzywojennym w trzech miejscowościach południowej Warmii, wraz ze współczesnymi fotografiami miejsc, w których się znajdowały:

1) Unieszewo

Warte odnotowania, że już w 1926 roku wprowadzono nauczanie języka polskiego do istniejącej w tej wsi (noszącej wówczas nazwę Sząfałd) szkoły niemieckiej. Usankcjonowana przepisami wspomnianej wyżej „Ordynacji” szkoła polska rozpoczęła funkcjonowanie w dniu 10 kwietnia 1929 roku, jako jedna z czterech pierwszych na Warmii (obok placówek w Chaberkowie, Gietrzwałdzie i Nowej Kaletce). Pierwszy nauczyciel i kierownik – Bolesław Jeziołowicz – prowadził lekcje początkowo w domu prywatnych właścicieli, aby w 1931 roku móc przenieść zajęcia do wzniesionego specjalnie do celów kulturalno-oświatowych budynku, co stanowiło sytuacją wyjątkową na terenie Prus Wschodnich (poza szkołą, urządzono w nim ochronkę dla dzieci, bibliotekę i świetlicę, służącą miejscowym, licznym Polakom do organizacji zebrań, spotkań młodzieży, amatorskich występów teatralnych, a także obchodów ważnych rocznic oraz świąt kościelnych i narodowych). Szeroko zakrojona działalność tego „gniazda” ruchu polskiego była „solą w oku” Niemców, którzy próbowali za wszelką cenę ją ograniczyć oraz pozbyć się Bolesława Jeziołowicza i jego małżonki, Marii. Eskalacja konfliktu nastąpiła wiosną 1935 roku, kiedy doszło do bandyckiego napadu na placówkę, a jej kierownik, oczywiście, stanowczo się temu sprzeciwił – ostatecznie niemieckie władze (w dniu 20 kwietnia 1935 roku) odebrały Jeziołowiczowi, pod zarzutem prowadzenia agitacji na rzecz Polski, prawo nauczania i nakazały opuszczenie terytorium III Rzeszy. Po kilkumiesięcznym okresie kierowania szkołą przez Piotra Łangowskiego (któremu udało się zorganizować w Sząfałdzie Święto Dziecka), kolejnym nauczycielem, a zarazem kierownikiem, został Wielkopolanin Jan Maza. Z kolei jego żona, Janina, zaopiekowała się świetlicą i zbiorami bibliotecznymi; w tym czasie przy tej placówce oświatowej działała również drużyna harcerska. W 1937 roku funkcjonariusze Gestapo (niem. Geheime Staatspolizei – tajna policja państwowa) zrewidowali unieszewską bibliotekę (podobno głównym celem była konfiskata książki autorstwa Melchiora Wańkowicza pt. Na tropach Smętka, której jednak nie udało im się znaleźć). W dniu 1 września 1939 roku szkoła została zamknięta, a Jan Maza aresztowany i osadzony w niemieckim obozie koncentracyjnym KL Hohenbruch koło Królewca, gdzie poniósł on śmierć (razem z Sewerynem Pieniężnym juniorem i Leonem Włodarczakiem, w dniu 24 lutego 1940 roku). Wypada dodać, że Bolesław Jeziołowicz został rozstrzelany przez członków Selbstschutzu, wraz z grupą nauczycieli i innych osób zaangażowanych w sprawę polską z Bydgoszczy, w fordońskiej „Dolinie Śmierci” już na przełomie października i listopada 1939 roku.

Kadra pedagogiczna (nauczyciele, jednocześnie pełniący obowiązki kierowników szkoły):

  • Bolesław Jeziołowicz (1929–1935),
  • Piotr Łangowski (1935),
  • Jan Maza (1935–1939).

Dawna polska szkoła w Unieszewie (Sząfałdzie)
Dawna polska szkoła w Unieszewie (Sząfałdzie)

Tablice na unieszewskiej szkole polskiej
Tablice na unieszewskiej szkole polskiej

Obelisk upamiętniający działaczy ruchu polskiego na Warmii, związanych z Unieszewem (m.in. nauczycieli i ucznia polskiej szkoły)
Obelisk upamiętniający działaczy ruchu polskiego na Warmii, związanych z Unieszewem
(m.in. nauczycieli i ucznia polskiej szkoły)

2) Woryty

Inauguracja działalności katolickiej szkoły polskiej nastąpiła w dniu 24 lutego 1930 roku. W uroczystości wzięli udział między innymi: sekretarz Polsko-Katolickiego Towarzystwa Szkolnego na Warmię Franciszek Barcz oraz przewodniczący zarządu IV Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech (z siedzibą w Olsztynie, obejmującej Warmię, Mazury i Powiśle) Franciszek Kierczyński. Równocześnie w budynku funkcjonowało przedszkole. Pierwszym nauczycielem i kierownikiem szkoły został Wiktor Bina, któremu bardzo zależało na krzewieniu nie tylko polskiego języka, ale też historii i geografii naszej Ojczyzny, stąd, poza zwykłym, codziennym nauczaniem, starał się organizować dodatkowe zajęcia i atrakcje dla uczniów (na przykład: montaże słowno-muzyczne i przedstawienia jasełkowe w okresie Świąt Bożego Narodzenia oraz letnie wycieczki do Polski) – takie działania skutkowały licznymi wizytacjami inspektorów szkolnych, nierzadko wrogo nastawionych do polskich inicjatyw. W związku z faktem, iż latem 1933 roku władze (już kontrolowane przez nazistów) odebrały Binie, za uczestnictwo w, prowadzonym przez Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmii, kolportażu wśród dzieci modlitewników „Bóg i Ojczyzna” (zawierających w swej treści elementy dotyczące dziejów naszego narodu), prawo nauczania i zezwolenie na pobyt na terenie III Rzeszy, jego obowiązki przejął Franciszek Piotrowski. Warto wspomnieć, że ten nauczyciel pozostawił po sobie obszerne wspomnienia, stanowiące interesujące źródło wiedzy o życiu, działalności i zmaganiach Polaków w Niemczech w okresie międzywojennym. Kilka miesięcy później zamknięta została szkoła polska w Gietrzwałdzie, a jej dotychczasowi uczniowie, chcący kontynuować naukę w języku ojczystym (przykładowo Maria Gräber), musieli uczęszczać do woryckiej placówki. W 1937 roku Piotrowski zorganizował teatrzyk kukiełkowy „Bajka”; w tym samym roku odbyła się szkolna wycieczka z Woryt do Olsztyna, w czasie której dzieci zwiedziły między innymi: kościół pod wezwaniem Świętego Jakuba, zamek kapituły warmińskiej, Bramę Górną (Wysoką), stary ratusz, drukarnię „Gazety Olsztyńskiej” oraz Dom Polski. W latach 1937-1939 (podobnie, jak w innych polskich szkołach) nastąpił drastyczny spadek liczby uczniów, związany z różnymi sankcjami, szykanami i utrudnieniami, stosowanymi wobec ich rodziców przez niemieckie władze. Pomimo to, we wrześniu 1938 roku zatwierdzono działalność biblioteki. Co istotne, w Worytach aż trzy razy (w 1932, 1936 i 1939 roku) odbywały się konferencje regionalne dla nauczycieli szkół polskich, będące formą ich dokształcania. Opisywana placówka oświatowa przestała funkcjonować w dniu 30 sierpnia 1939 roku.

Nauczycielami i równocześnie kierownikami szkoły byli:

  • Wiktor Bina (1930–1933),
  • Franciszek Piotrowski (1933–1939).

Dom w Worytach, w którym mieściły się polskie placówki oświatowe: szkoła i przedszkole
Dom w Worytach, w którym mieściły się polskie placówki oświatowe: szkoła i przedszkole

Tablica na dawnej szkole i przedszkolu polskim w Worytach
Tablica na dawnej szkole i przedszkolu polskim w Worytach

3) Wymój

Godne podkreślenia, iż sto lat temu, w plebiscycie, znakomita większość mieszkańców tej malowniczo położonej miejscowości opowiedziała się za przynależnością do Rzeczypospolitej. Szkoła podstawowa z polskim językiem wykładowym działała w latach 1930-1939 w wynajętej izbie prywatnego domu, stojącego na kolonii. Pierwszym nauczycielem, a zarazem kierownikiem placówki został Konrad Sikora, który, poza zwykłym nauczaniem dzieci, starał się, wraz ze swą żoną Febronią (również działaczką warmińskiego oddziału Towarzystwa Nauczycieli Polskich w Niemczech), organizować liczne zajęcia pozalekcyjne (między innymi regularne próby chóru). Z racji, iż niemieckie prawo tego zakazywało został on, pod koniec 1932 roku, przeniesiony służbowo do Katolickiej Szkoły Polskiej w podolsztyńskich Jarotach, a jego obowiązki (w styczniu 1933 roku) przejął Piotr Maciej Jasiek, wyróżniający się w pracy pedagogicznej i kulturalno-oświatowej (na przykład w roku 1934 zorganizował konferencję regionalną dla polskich nauczycieli oraz Święto Dziecka, połączone z zabawą dla najmłodszych). W 1935 roku Jasiek rozpoczął prowadzenie kursu ojczystego języka dla młodzieży pozaszkolnej, czym naraził się miejscowym Niemcom i administracji państwowej (wszczęto nawet dochodzenie w tej sprawie). Latem 1936 roku do Wymoju przybyli uczniowie wszystkich polskich szkół na Warmii, by uczestniczyć w występach teatralnych, recytatorskich i chóralnych oraz zawodach sportowych. Szkoła została zamknięta, z uwagi na niską frekwencję, w sierpniu 1939 roku – w tragicznym dniu 1 września Piotr Jasiek został aresztowany i osadzony w niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym KL Hohenbruch. Trzeba odnotować, iż dom, w którym mieściła się opisana wyżej placówka oświatowa, dziś już nie istnieje, a w czasach tak zwanej Polski Ludowej tablicę z inskrypcją ją upamiętniającą umieszczono na ścianie budynku dawnej szkoły niemieckiej.

Nauczyciele i kierownicy szkoły polskiej w Wymoju:

  • Konrad Sikora (1930–1932),
  • Piotr Jasiek (1933–1939).

Otwarcie szkoły polskiej w Wymoju w dniu 23 października 1930 roku (fot. z: Bohdan Koziełło-Poklewski, Wojciech Wrzesiński „Szkolnictwo polskie na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1919–1939”, Olsztyn 1980)
Otwarcie szkoły polskiej w Wymoju w dniu 23 października 1930 roku
(fot. z: Bohdan Koziełło-Poklewski, Wojciech Wrzesiński „Szkolnictwo polskie na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1919–1939”, Olsztyn 1980)

Współczesne budynki (stojące na kolonii wsi Wymój) w miejscu domu, w którym, w okresie międzywojennym, funkcjonowała polska szkoła
Współczesne budynki (stojące na kolonii wsi Wymój) w miejscu domu, w którym, w okresie międzywojennym, funkcjonowała polska szkoła

Budynek dawnej szkoły (państwowej, niemieckiej) w Wymoju (do niedawna znajdowała się na nim tablica upamiętniająca fakt istnienia w tej miejscowości polskiej szkoły)
Budynek dawnej szkoły (państwowej, niemieckiej) w Wymoju (do niedawna znajdowała się na nim tablica upamiętniająca fakt istnienia w tej miejscowości polskiej szkoły)

Przy opracowywaniu niniejszego artykułu korzystałem z książki autorstwa Bohdana Koziełło-Poklewskiego i Wojciecha Wrzesińskiego pt. Szkolnictwo polskie na Warmii, Mazurach i Powiślu w latach 1919–1939 (Olsztyn, 1980), publikacji pt. Wspomnienia polskiego nauczyciela w Niemczech Franciszka Piotrowskiego (wstęp i opracowanie Tadeusz Filipkowski; Olsztyn, 1996), broszury pt. Przyznając się do polskości. Szkoły polskie na Warmii i Mazurach (1929–1939) oraz treści tablic informacyjnych, znajdujących się w poszczególnych miejscowościach.

(c.d.n.)

Radosław Nojman

Tagi: germanizacjaopinieRadosław Nojmanświadomość narodowaszkołaWarmia
UdostępnijTweetujWyślij
Poprzedni artykuł

Niech Pan ZE MNĄ rozmawia!

Następny artykuł

PODZIĘKUJMY

Podobne artykuły

NSZ
Historia

NSZ – druga siła podziemnej Polski

15 maja 2022
25
August-Cieszkowski
Historia

August Cieszkowski – „filozofia czynu”

13 maja 2022
103
Przemówienie Józefa Becka w Sejmie (5 maja 1939 roku)
Historia

Przemówienie Józefa Becka

6 maja 2022
53
Konstytucja 3 Maja
Historia

Konstytucja w polskim duchu

3 maja 2022
43
800px-Stroop_Report_-_Warsaw_Ghetto_Uprising_06b-miniatura
Historia

Getto walczące

22 kwietnia 2022
48
Podpisanie układu w Rapallo. kanclerz Rzeszy Joseph Wirth, Walther Rathenau oraz delegacja sowiecka: Leonid Krasin, Gieorgij Cziczerin oraz Adolf Joffe. Źródło: Wikimedia Commons/Bundesarchiv
Historia

„Istnienie Polski jest nie do zniesienia”… Rapallo 1922

20 kwietnia 2022
128
Następny artykuł
PODZIĘKUJMY

PODZIĘKUJMY

wysokie napięcie błyskawica

PIÓROPAŁKARZE (cz. 23)

1 listopada - Wszystkich Świętych

Cmętarz

W. Ogrodziński

Wojciech Ogrodziński – redaktor reżimowy (cz. 6)

Ostatnio popularne

Co powstanie w miejscu szubienic?

Co powstanie w miejscu szubienic?

6 kwietnia 2022
2.9k
Depopulacja - Polska

Depopulacja Polski

18 stycznia 2022
2.6k
depopulacja Francja

Depopulacja Francji

7 kwietnia 2022
1.1k
Jezus-Barabasz

Dlaczego zabito Jezusa Chrystusa?

13 kwietnia 2022
915
Jedwabny szlak – Inicjatywa Pasa i Szlaku

Jedwabny szlak – Inicjatywa Pasa i Szlaku

21 kwietnia 2022
780
Ukraina – krew przedmurza…

Ukraina – krew przedmurza…

13 marca 2022
597
Grupa Wagnera

„Grupa Wagnera” – prywatna Armia Kremla

28 kwietnia 2022
574
Dziady’68 – wielka ustawka…

Dziady’68 – wielka ustawka…

7 marca 2022
545
„Gruba kreska”

„Gruba kreska”

26 marca 2022
483
czerwone-bydlaki-artykuł

Czerwone bydlaki

9 kwietnia 2022
369
Opinie Olsztyn

Najchętniej czytany konserwatywny portal Warmii i Mazur

Tematy w serwisie:
aborcja agresja aksjologia demokracja Donald Trump Donald Tusk edukacja energetyka geopolityka gospodarka II wojna światowa Joe Biden KO komunizm koronawirus Lewica LGBT manipulacja media NATO nazizm neomarksizm Niemcy Olsztyn opinie olsztyn Piotr Grzymowicz PiS PO polityka zagraniczna Polska PSL Rafał Trzaskowski Rosja samorząd Stany Zjednoczone szkoła totalna opozycja Ukraina Unia Europejska USA wartości wojna wybory 2020 Władimir Putin ZSRR
© 2019-2022 Opinie.Olsztyn.pl. Wszelkie prawa zastrzeżone.
  • Polityka prywatności
  • Olsztyn
  • Warmia i Mazury
  • Historia
  • Kultura
  • Media
  • Polityka
  • Społeczeństwo
Brak wyników
Zobacz wszystkie wyniki

© 2019-2022 Opinie.Olsztyn.pl. Wszelkie prawa zastrzeżone.

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In